โมทนาครับ  พี่โฆษิต

ขออนุโมทนา

ด้วยค่ะ พี่โฆษิต สาธุ สาธุ สาธุ

 ณัชชาขออนุโมทนากับคุณโฆษิต และทุกๆท่านด้วยนะคะ สาธุ สาธุ สาธุ

การสังคายนาพระพุทธศาสนาทำให้เกิดพระไตรปิฎก

การสังคายนา หมายถึง การประชุมตรวจชำระสอบทานและจัดหมวด หมู่คำสั่งสอนของพระพุทธเจ้า วางลงเป็นแบบแผนอันหนึ่งอันเดียวกัน การสังคายนาพระพุทธศาสนา ครั้ง ที่ ๑ ถึง ครั้งที่ ๕ มีความเป็นมาดังนี้          

  สถานการณ์พระพุทธศาสนาบางอย่าง มีความเกี่ยวข้องกับเหตุการณ์ก่อนพุทธปรินิพพาน ซึ่งตอนปลายพุทธสมัยมีเหตุการณ์ที่น่าสนใจหลายประการเช่น
          พระมหาเถรผู้ใหญ่อย่าง พระสารีบุตรเถระ พระโมคคัลลานะเถระ เป็นต้น ได้นิพพานไปก่อนการปรินิพพานของพระพุทธเจ้าทำให้โฉมหน้าพระพุทธศาสนาเปลี่ยนแปลงไป เพราะตามหลักฐานในจาตุมสูตร พระพุทธเจ้าทรงยกย่องพระอัครสาวกทั้งสองว่า อยู่ในฐานะที่จะบริหารคณะสงฆ์เสมอด้วยประองค์ หากพระอัครสาวกทั้งสองไม่นิพพานไปก่อนระบบการปกครองอาจจะเป็นแบบของศาสนาคริสต์ก็ได้
          เมื่อพระอัครสาวกทั้นสองนิพพานไปแล้วพระมหาเถระรูปอื่นไม่รับยกบ่องในฐานะดังกล่าว รูปการปกครองพระพุทธศาสนาจึงต้องให้พระสงฆ์ยึดถือพระธรรมวินัยที่พระองค์ทรงบัญญัติแสดงแล้ว เป็นศาสดาแทนพระองค์อย่างที่เป็นอยู่

          ฝ่ายคฤหัสถ์ที่มีบทบาทสำคัญในการอุปถัมภ์บำรุงพระพุทธศาสนา เช่น พระเจ้าพิมพิสาร พระเจ้าปเสนทิโกศล พระเจ้าสุทโธทนะได้สวรรคตและนิพพานไปก่อนไม่นานนัก ท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐีนางอุตราอุบาสิกาเป็นต้น ก็ได้สิ้นชีวิตไปก่อนพระพุทธเจ้าทำให้ผู้อุปถัมภ์พระพุทธศาสนาขาดไปหลายท่าน

          พระพุทธศาสนาได้เผยแพร่ออกไปไกลมาก ทำให้การติดต่อสอบทามความรู้ความเข้าใจในพระธรรมวินัยไม่สะดวกเท่าที่ควร ทั้งคนที่เข้ามาบวชก็มีเจตนาแตกต่างกัน ทำให้เรื่องเสื่อมเสียบางอย่างเกิดขึ้นและมีคนบางพวกที่ต้องการเป็นพระ แต่ไม่ยินดีที่จะปฏิบัติตามพระธรรมวินัย คนเหลานั้นได้แสดงความคิดเห็นของตนออกมาในโอกาส ต่าง ๆ แต่ความแตกแยกอย่างรุนแรงคงไม่เกิดขึ้นหรือถึงแม้จะเกิดขึ้นก็สามารถระงับลงไปได้ ทั้งนี้มิได้หมายความว่า คนพวกนี้จะหมดไปก็หาไม่ เป็นเพียงสงบอยู่ชั่วคราวเท่านั้นเอง

          พระเถระทั้งหลายในสมัยพุทธกาลและหลังพุทธกาล มีความรับผิดชอบต่อพระพุทธศาสนาสูง ได้พยายามรักษาป้องกันพระธรรมวินัยไว้ด้วยวิธีการต่าง ๆ เช่นพระจุนทเถระ ปรารภการนิรวาณของท่านมหาวีระจนสาวกแตกแยกกันเป็นสองฝ่าย ได้เสนอให้มีการสังคายนาพระธรรมวินัยจนพระสารีบุตรเถระ ได้รับพุทธานุมัติให้จัดทำ แต่ทำไม่สำเร็จเพราะท่านนิพพานเสียก่อน

          หลังจากพระพุทธเจ้าปรินิพพานเพียง ๗ วัน คนที่ต้องการเป็นพระในพระพุทธศาสนา แต่ไม่ยินดีปฏิบัติตามพระธรรมวินัยก็แสดงตัวออกมา จนเป็นเหตุนำไปสู่สังคายนาครั้งที่ ๑ 
 

การสังคายยานาครั้งที่ ๑
หลังพุทธปรินิพาน ๓ เดือน
ณ ถ้ำสัตตบรรณคูหา ภูเขาเวภารบรรพต
เมืองราชคฤห์ แคว้นมคธ

          การสังคายนาครั้งที่ ๑ ปรารภเรื่องสุภัททภิกษุผู้บวชเมื่อแก่ได้กล่าวจ้วงจาบพระธรรมวินัย และปรารถที่จะทำให้พระธรรมรุ่งเรืองอยู่สืบไปพระอรหันต์ ๕๐๐ รูปมีพระมหากัสสปะเป็นประธานและเป็นผู้ถามพระอุบาลีเป็นผู้วิสัชนาพระวินัย พระอานนท์เป็นผู้วิสัชนา พระธรรมประชุมสังคายนาที่ถ้ำสัตตบรรณคูหา ภูเขาภารบรรพต เมืองราชคฤห์แคว้นมคธ เมื่อหลังพุทธปรินิพพาน ๓ เดือน โดยพระเจ้าอชาตศัตรูเป็นศาสนูปถัมภก์ สิ้นเวลา ๗ เดือนจึงเสร็จ

          เมื่อพระพุทธเจ้าเสด็จดับขันธปรินิพพานผ่านไปได้ ๗ วัน พระมหากัสสปะเถระพร้อมด้วยภิกษุสงฆ์ ๕๐๐ รูป ได้ทราบจากปริพาชกท่านหนึ่งว่า พระพุทธเจ้าเสด็จปรินิพพานได้ ๗ วันแล้ว ขณะที่ท่านและภิกษุสงฆ์ทั้งหลายเดินทางจากเมืองปาวาใกล้มาถึงนครกุสินารา ภิกษุทั้งหลายเมื่อได้ทราบข่าวต่างก็แสดงตัวออกมาแตกต่างกันคือ

          ท่านที่เป็นพระอริยบุคคล มีสติอดกลั้นด้วยคิดว่า สังขารทั้งหลายไม่เที่ยง คนจะได้สิ่งที่เที่ยงจากสังขารทั้งหลายแต่ที่ได้ ฝ่ายท่านที่ยังมีราคะ โทสะ โมหะ อยู่ได้แสดงความเศร้าโศกเพราะปิยวิปโยคอย่างหนักว่า

          "พระผู้มีพระภาคเจ้าปรินิพพานเร็วนัก พระสุคตเสด็จปรินิพพานเร็วนัก จักษุแห่งโลกหายไปจากโลกเร็วนัก"

          ในขณะที่พระอริยบุคคลทั้งหลายได้แสดงความจริงแห่งสังขารเพื่อให้ภิกษุเหล่าวนั้นยอมรับตามพระพุทธดำรัสความว่า
          "ท่านทั้งหลายอย่าเศร้าโศกร่ำไรไปเลย พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสไว้ก่อนแล้วมิใช่หรือว่า ความเป็นต่าง ๆ ความเว้น ความเป็นอย่างอื่นจากสัตว์และสังขารที่รักที่ชอบใจทั้งปวง ย่อมไม่อาจจะหาสิ่งที่เที่ยงจากสังขารทั่งหลาย สิ่งใดเกิดมาแล้มีแล้ว อันปัจจัยปรุงแต่งแล้ว ต้องมีความแตกสลายไปเป็นธรรมดา การที่เราจะปรารถนาว่า ขอสิ่งนั้นอย่าสลายเลย ไม่เป็นฐานะที่จะมีได้"

          เวลานั้นมีภิกษุรูปหนึ่งบวชเมื่อแก่ ชื่อสภัททะ มีจิตดื้อด้านด้วยสันดานพาลชน เป็นอลัชชีมืดมนย่อหย่อนในพระธรรมวินัยกลับกล่าวขึ้นว่า

          "พวกเราพ้นจากมหาสมณะนั้นด้วยดีแล้ว เพราะเมื่อก่อนท่านได้เบียดเบียนเรา ด้วยการตักเตือนว่า นี่ควร นี่ไม่ควร สำหรับพวกเธอทั้งหลาย บัดนี้พวกเราสบายแล้ว พวกเราต้องการทำสิ่งใดก็ทำสิ่งน้นไม่ต้องการทำสิ่งใดก็ไม่ทำสิ่งนั้น"

          คำพูดของสุภัททภิกษุถือว่าเป็นการกล่าวจ้วงจาบขาดความเคารพต่อพระธรรมวินัย ทั้ง ๆ ที่ตนเองเป็นพุทธสาวก เสมือนผู้แสดงตนเป้นขบถต่อพระพุทธศาสนา แต่เนื่องจากเป็นเวลาที่ใกล้ถวายพระเพลิงพระพุทธสรีระ พระมหากัสสปะจึงไม่ได้กล่าวอะไรในขณะนั้น

          หลังจากถวายพระเพลิงพระพุทธสรีระแล้ว พระมหากัสสปะเถระจึงนำเรื่องนี้เข้าที่ประชุมสงฆ์ พร้อมกับเสนอให้มีการสังคายนาพระธรรมวินัยโดยให้เหตุผลว่าถ้าปล่อยนานไป "สิ่งที่ไม่ใช่ธรรมไม่ใช่วินัยจักเจริญ สิ่งที่เป็นธรรมเป็นวินัยจะเสื่อมถอย พวกอธรรมวาที อวินัยวาทีได้พวกแล้วจักเจริญ ฝ่ายธรรมวาทีวินัยวาทีจะเสื่อมถอย"

          นอกจากนี้พระมหากัสสปะเถระยังมีเหตุผลส่วนตัวท่าน ที่จะต้องพิทักษ์ศาสนธรรมอันเป็นตัวแทนของพระศาสดาไว้ คือท่านได้รับยกย่องจากพระพุทธเจ้าว่า มีธรรมเครื่องอยู่เสมอด้วยพระองค์ และทรงเปลี่ยนผ้าสังฆาฏิของพระองค์กับท่าน อันเปรียบเหมือนพระเจ้าจักพรรดิทรงเปลื้องเกราะมอบให้แก่เชฏฐโอรส เพื่อเป็นเครื่องหมายว่าพระราชโอรสจะเป็นผู้รับผิดชอบราชการแผ่นดินต่อไป หลังจากพระองค์สวรรคตไปแล้วฐานะที่ทรงยกย่องพระมหากัสสปะเถระทั้ง ๒ นี้ไม่เคยยกย่องพระสาวกรูปอื่นเลย

          ในที่สุดมติที่ประชุมของเถระทั้งหลายในคราวนั้น กำหนดให้มีการสังคายนาพระธรรมวินัย โดยใช้การสงฆ์ (สงฆ์ผู้กระทำ) ๕๐๐ รูปเป็นพระอรหันต์ล้วน ๆ เพื่อประกอบกันเป็นสังคีติกาจารย์ และกำหนดให้ทำสังคายนาที่สัตตบรรณคูหา ข้างเวภารบรรพต กรุงราชคฤห์เมื่อพระมหากัสสปะเถระเลือกพระอรหันต์ทั้งหลายอยู่นั้น เลือกไปได้ครบ ๔๙๙ รูป ก็เกิดปัญหาคือสังคายนาครั้งนี้จะขาดพระอานนท์เถระไม่ได้ เพราะท่านทรงจะพระธรรมวินัยได้ทั้งหมด แต่ถ้จะเลือกท่านเข้าร่วมด้วยผิดมติที่ประชุมเพราะท่านยังเป็นพระโสดาบันอยู่ ในที่สุดประชุมจึงเสนอให้พระมหากัสสปะเถระเลือกพระอานนท์เถระเข้าไปด้วยโดยให้เหตุผลว่า

          แม้พระอานนท์เถระจะเป็นพระเสขบุคคล (พระอริยบุคคลที่ยังไม่บรรลุอรหัตตผล เป็นผู้ยังต้องศึกษา)

แต่ท่านไม่ลำเอียงด้วยอคติ ๔ ประการ

อันได้แก่

๑. ความลำเอียงเพราะความรัก 
๒. ความลำเอียงเพราะความชัง 
๓. ความลำเอียงเพราะความหลง 
๔. ความลำเอียงเพราะความกลัว 

          พระอานนท์เถระ เป็นเหมือนคลังพระสัทธรรม (ธรรมที่ดีธรรมที่แท้) เพราะได้สดับจากพระพุทธเจ้ามากว่าพระเถระทั้งหลายเป็นอันมาก

          พระมหากัสปะเถระจึงเลือกพระอานนท์เถระเข้าร่วมในการสังคายนาและประกาศด้วยญัติทุตยกรรมวาจาให้พระสงฆ์ทั้งปวงยอมรับมติ ๓ ประการคือ

          ๑. ยอมรับให้พระเถระจำนวน ๕๐๐รูป ที่คัดเลือกตามมติสงฆ์เป็นพระสังคีติกาจารย์ มีหน้าที่ในการสังคายนาพระธรรมวินัย
          ๒. ใช้สัตบรรพต ข้างเวภารบรรพต กรุงราชคฤห์ เป็นที่ทำสังคายนา
          ๓. ห้ามพระอื่นนอกจากพระสังคีติกาจารย์ เข้าจำพรรษาในกรุงราชคฤห์ เพื่อสะดวกแกการบิณฑบาต และป้องกันผู้ไม่หวังดีทำอันตรายต่อการสังคายา

          เมื่อพระสงฆ์ทั้งปวงลงมติยอมรับเป็นเอกฉันท์แล้วพระสังคีติกาจารย์ทั้งหลายก็เดินทางเข้ากรุงราชคฤห์ ขอพระบรมราชูปถัมภ์ จากพระเจ้าอชาตศัตรู เรื่องการซ่อมวิหาร ๑๘ ตำบล สร้างสถานที่ทำสังคายนา ซึ่งพระเจ้าอชาตศัตรูทรงรับภาระเกี่ยวกับด้านราชอาณาจักรทุกประการ พระอานนท์เถระได้บำเพ็ญเพียรจนบรรลุอรหัตก่อนการทำสังคายนา จึงเป็นอันว่าการทำสังคายนาในคราวนั้นทำโดยพระอรหันต์ล้วนทั้ง ๕๐๐ องค์ โดยเริ่มลงมือทำหลังจากพระพุทธเจ้าปรินิพานแล้วได้ ๓ เดือน พระมหากัสสปะทำหน้าที่ปุจฉาพระวินัยและพระธรรม พระอุบาลีเถระกับพระอานนท์เถระทำหน้าที่วิสัชชนาพระวินัยและพระธรรมตามลำดับ โดยที่ประชุมกำหนดให้สังคายนาพระวินัยก่อน เพราะถือว่าพระวินัยเป็นรากแก้วของพระพุทธศาสนาเมื่อพระวินัยยังดำรงอยู่ พระพุทธศาสนาย่อมชื่อว่าดำรงอยู่

          ในชั้นแรก พระมหากัสสปะเถระ พระอุบาลีเถระ พระอานนท์เถระได้ประกาศสวดสมติตน เพื่อทำหน้าที่ปุจฉาและวิสัชชานาพระวินัยและพระธรรม ตามหน้าที่ซึ่งได้รับมอบหมายจากสงฆ์ ต่อแต่นันพระมหากัสสปะเถระจะสอบถมพระวินัยแต่ละข้อในส่วนที่เกี่ยวกับ สัตถุนิทาน บุคคล บัญญัติ อนุบัญญัติ อาบัติ อนาบัติ เป็นต้นแห่งสิกขาบทแต่ละสิกขาบท เมื่อพระอุบาลีตอมไปตามลำดับแล้ว พระสงฆ์ที่ประชุมกันจะสวดพระวินัยข้อนั้น ๆ พร้อมกัน เมื่อตรงกันไม่ผิดพลาดแล้วสงฆ์รับว่าถูกต้อง จึงถาข้ออื่นต่อไป ทำกันโดยนัยนี้จนจบพระวินัยปิฎกแบ่งเป็นหมวดใหญ่ได้ ๕ หมวด คือทิกกรรม ปาจิตตีย์ มหาวรรคจุลวรรค และบริวาร (ปัจจุบันพิมพ์ออกมาเป็นหนังสือขนาดใหญ่ถึง ๘ เล่ม เรียกว่า เป็นหัวใจพระวินัยว่า อา.ปา.ม.จุ.ป.)

          ในด้านพระสูตรนั้นท่านเริ่มสังคายนาจากพระสูตรขนาดยาวก่อน คือ พรหมชาลสูตร สามัญญผลสูตร เป็นต้น สิ่งที่พระมหากัสสปะเถระ ถามคือ นิทาน บุคคล เนื้อหาแห่งพระสูตรนั้นเมื่อพระอานนท์เถระตอบแล้ว พระสงฆ์ทั้งปวงก็สาธยายพระสูตรนั้น ๆ พร้อมกันจนจบพระสูตรทั้งหมด โยแบ่งออกเป็น ๕ นิกาย การสังคายนาครั้งนี้ใช้เวลา ถึง ๗ เดือนจึงสำเร็จ

          หลังจากเสร็จการสังคายนาแล้ว พระอานนท์เถระได้แจ้งให้สงฆ์ทราบว่า ก่อนจะปรินิพาพาน พระพุทธเจ้ารับสั่งไว้ว่า

          "เมื่อเราล่วงไปสงฆ์ยังอยู่ จะพึงถอนสิกขาบทเล็ก ๆ น้อย ๆ เสียบ้างก็ได้"
          แต่พระอานนท์เถระไม่ได้กราบทูลว่า สิกขาบทเล็กๆ น้อยๆ นั้นคือสิกขาบทอะไรบ้าง กังสงฆ์ไม่อาจหาข้อยุติได้ว่า สิกขาบทเช่นไรชื่อว่าเล็กน้อย พระมหากัสสปะเถระจึงเสนอเป็นญัตติในที่ประชุมว่าด้วยญัตติทตุยกรรมวาจาความว่า
          - สิกขาบททั้งหลายบางอย่างก็เกี่ยวกับชาวบ้าน ชาวบ้านย่อมทราบว่า อะไรควรหรือไม่ควร สำหรับสมณศากยบุตรทั้งหลาย
          - หากจะถอนสิกขาบทบางข้อ ชาวบ้านจะตำหนิว่าพวกเราศึกษาและปฏิบัติตามสิกขาบททั้งหลาย ในขณะที่พระศาสดายังดำรงพระชนม์อยู่เท่านั้น พอพระศาสนานิพพานก็ไม่ใส่ใจที่จะปฏิบัติ
          - ขอให้สงฆ์ทั้งปวงอย่าเพิกถอนสิกขาบทที่ทรงบัญญัติไว้ และอย่าได้บัญญัติสิ่งที่พระพุทธมิได้ทรง บัญญัติไว้ สมาทานศึกษาตามสิกขาที่ทรงบัญญัติไว้เท่านั้น

************************************************************************************************* 

ขอให้เปิดตู้พระไตรปิฎกออกอ่านบ่อย ๆ เถิด จะได้ไม่ขัดสนความรู้

ดังคำพังเพยที่ว่า มีความรู้อยู่ในสมุดสุดขัดสน อนุโมทนาสาธุการครับ

ที่มา : http://www.dhammathai.org/buddha/g83.php

พระอานนท์ท่านบรรลุธรรมเพียงในเวลาคืนเดียว

หลวงพ่อพระราชพรหมยาน ท่านได้เล่าว่า

พระอานนท์ท่านทรงพระโสดาบันมานาน จนกระทั่ง....

 คืนก่อนการสังคายนาพระศาสนาครั้งที่ 1 เพียง 1 คืน

ภิกษุทั้งหลายกล่าวว่า ถ้ากระนั้น ขอพระเถระ จงคัดเลือกภิกษุ
ทั้งหลายเถิดขอรับ ครั้งนั้น ท่านพระมหากัสสป จึงคัดเลือกพระอรหันต์ได้ ๕๐๐ รูป
หย่อนอยู่องค์หนึ่ง ภิกษุทั้งหลายได้กล่าวกะท่านพระมหากัสสปว่า ท่านเจ้าข้า ท่าน
พระอานนท์นี้ยังเป็นเสกขบุคคลอยู่ก็จริง แต่ไม่ลุอำนาจฉันทาคติ โทสาคติ โมหาคติ
ภยาคติและท่านได้เรียนพระธรรมและพระวินัยเป็นอันมาก ในสำนักพระผู้มีพระภาค
เพราะเหตุนั้น ขอพระเถระจงคัดเลือกท่านพระอานนท์เข้าด้วยเถิด  ลำดับนั้นพระมหากัสสปจึงคัดเลือกท่านพระอานนท์เข้าด้วย

ครั้งนั้น ท่านพระอานนท์คิดว่า พรุ่งนี้เป็นวันประชุม ข้อที่เรายัง
เป็นเสกขบุคคล (พระอริยบุคคลที่ยังไม่บรรลุอรหัตตผล เป็นผู้ยังต้องศึกษา)อยู่

จะพึงไปสู่ที่ประชุมนั้น ไม่ควรแก่เรา

จึงยังราตรีเป็นส่วนมากให้ล่วงไปด้วยกายคตาสติ แต่แม้ท่านจะเพียรพยายามแต่และตั้งใจเพียงใดท่านก็ไม่สามารถบรรลุอรหัตผลได้ เนื่องจากความห่วงนั่นเองเป็นเครื่องร้อยรัด

ในเวลาใกล้รุ่งแห่งราตรีจึงเอนกายด้วยตั้งใจว่า จักนอน
ศีรษะยังไม่ทันถึงหมอนและเท้ายังไม่ทันพ้นจากพื้น ในระหว่างนั้น จิตได้หลุดพ้น
จากอาสวะ เพราะไม่ถือมั่น

ครั้งนั้น ท่านพระอานนท์ได้บรรลุพระอรหันต์และได้ไปสู่ที่ประชุม ฯ โดยพลันปรากฎกายบนอาสนะที่เตรียมไว้ให้ท่านในกลางที่ประชุม พระอรหันต์เจ้าทั้งหลายจึงได้ทราบโดยทั่วกันว่า พระอานนท์ท่าน สำเร็จธรรมขั้นสูงสุดของพระศาสดาแล้ว

**********************************************************************

ขอให้เปิดตู้พระไตรปิฎกออกอ่านบ่อย ๆ เถิด จะได้ไม่ขัดสนความรู้

ดังคำพังเพยที่ว่า มีความรู้อยู่ในสมุดสุดขัดสน   

อนุโมทนาสาธุการครับ

คุณโฆษิต

สมแล้ว ที่เป็นมหาบัณฑิต

ปริญญาโท นิด้า

มาเป็นหัวเรี่ยว หัวแรง

สำคัญ อีกแรง

ในการ

ปลุกแกรแส

อ่านพระไตรปิฎก

เพราะ

ชาวพุทธ ส่วนใหญ่

ไม่รู้ ไม่เข้าใจ ธรรมะ ที่แท้จริง

ของพระพุทธเจ้า

และ

ไม่สนใจศึกษาด้วย

ทั้งที่

สามารถหาคำตอบ

ชีวิต

ได้จาก ธรรมะ ของพระพุทธองค์

ชีวิตผู้คนทั้งหลาย

ที่ไม่เชื่อคำสอนของพระองค์

จึง

มีแต่ความทุกข์

ความเดือดร้อน ความวุ่นวาย

เพียงแต่

เชื่อ และ ปฎิบัติตาม

พระพุทธเจ้า

ปัญหาทั้งปวง ในโลกหล้า

ก็จะดับลงได้

โดย

ฉับพลันทันที

แต่

คนทั้งหลาย

ก็เลือกที่จะไม่ทำ

กรรม...หนอ

มนุษย์เอ๋ย

ชีวิตผู้คนทั้งหลาย

ที่ไม่เชื่อคำสอนของพระองค์

จึง

มีแต่ความทุกข์

ความเดือดร้อน ความวุ่นวาย

เพียงแต่

เชื่อ และ ปฎิบัติตาม

พระพุทธเจ้า

ปัญหาทั้งปวง ในโลกหล้า

ก็จะดับลงได้

โดย

ฉับพลันทันที

แต่

คนทั้งหลาย

ก็เลือกที่จะไม่ทำ

กรรม...หนอ

มนุษย์เอ๋ย

สงสัยจะกรรมบังตา บังใจ จริงๆค่ะอาจารย์

รู้ทั้งรู้ว่าเดินทางไหนจะพ้นทุกข์ แต่ก็ไม่คิดจะเดิน

ไม่คิดจะทำ หรือทำบ้างไม่ทำบ้าง ไม่จริงจัง

ไม่เต็มร้อยซักทีก็เลยเห็นผลบ้าง ไม่เห็นผลบ้าง ...

กราบอนุโมทนากับคำสอนจากท่านอ.อุบลด้วยนะคะ สาธุ..

อนุโมทนากับคุณโฆษิตด้วยค่ะ

หลายๆธรรมทานที่คุณโฆษิต

นำมาฝากพี่น้องบ้านสวนฯ ล้วนแล้วแต่เป็นข้อธรรมที่ลึกซึ้ง

ยังประโยชน์ต่อผู้่อ่านทั้งสิ้น แถมยังนำเสนอได้ลงตัวมากๆ

ทั้งข้อความที่เขียนและรูปแบบที่นำเสนอก็น่าสนใจมากๆ..

อนุโมทนาค๊า..

อนุโมทนากับคุณโฆษิตด้วยค่ะ

และกราบอนุโมทนากับคำสอนเตือนสติ เตือนใจด้วยค่ะ

ช่วยกระตุ้นให้รู้ว่ายังมีกรรม

ที่ทำให้ยังไม่ได้ศึกษาค้นคว้าเป็นจริงเป็นจังเสียที

เพื่อความหลุดพ้น เพื่อความสุข เพื่อหนีทุกข์

ตลอดจนเข้าสู่นิพพาน

สาธุ สาธุ

 อนุโมทนาบุญท่านอ.อุบลค่ะ

อนุโมทนาบุญกับคุณโฆษิตด้วยค่ะ

อัคคัญญสูตร

กำเนิดจักรวาล โลก มนุษย์ และสรรพสิ่ง

 หลังจากแผ่นดินได้เกิดขึ้นแล้ว ต่อมาได้มีต้นไม้เกิดขึ้น ต้นไม้ที่เกิดขึ้นเป็นชนิดแรกคือ ต้นบัว โดยที่เป็นบัวที่มีลักษณะเป็นไม้ยืนต้น และขึ้นบนแผ่นดิน ต่างจากบัวในปัจจุบันที่เป็นไม้ล้มลุกและขึ้นเฉพาะในน้ำ บัวที่เกิดขึ้นนี้จะปรากฏขึ้นทุกครั้งที่โลกกำเนิดขึ้นหลังจากที่ถูกทำลายไป โดยที่ในการเกิดขึ้นของดอกบัวนี้จะออกดอกไม่เท่ากันในแต่ละครั้ง บางครั้งไม่มีดอก บางครั้งมีดอก โดยการออกดอกจะมีตั้งแต่ ๑ ถึง ๕ ดอก แต่จะไม่มากไปกว่านั้น ซึ่งจำนวนของดอกบัวที่เกิดขึ้นนี้จะเป็นสิ่งที่บอกว่า จะมีพระสัมมาสัมพุทธเจ้าบังเกิดหรือไม่บังเกิดขึ้น หรือว่าบังเกิดขึ้นอีกพระองค์ในกัปนั้น (อย่างเช่นในกัปของเรา มีดอกบัวปรากฏเมื่อครั้งกำเนิดโลก ๕ ดอก ก็หมายความว่าจะมีพระสัมมาสัมพุทธเจ้าขึ้น ๕ พระองค์) บัวนี้จึงมีชื่อว่า บัวพยากรณ์ 

          นอกจากฤทธิ์ของอาหารหยาบที่มนุษย์บริโภคเข้าไป จะทำให้รัศมีกายและความสว่างหายไปแล้ว ยังส่งผลให้มนุษย์มีผิวพรรณที่เศร้าหมองลงไม่ผ่องใสสวยงามเหมือนดังเดิม แต่ความเศร้าหมองที่เกิดขึ้นในมนุษย์แต่ละคนมีไม่เท่ากัน บางคนเศร้าหมองน้อย บางคนเศร้าหมองมาก ขึ้นอยู่กับกรรมเก่าที่เคยทำมาในชาติต่าง ๆ และกิเลสที่เกิดขึ้นในขณะนั้น เมื่อมีความแตกต่างเกิดขึ้น ทำให้มนุษย์มีความยึดมั่นและถือตัวเกิดขึ้น จึงทำให้ร่างกายที่เคยเหาะได้หยาบลง จึงเหาะไม่ได้อีกต่อไป             

        ข้าวสาลีในยุคนั้นต่างข้าวสาลีในยุคปัจจุบัน โดยเป็นข้าวที่มีเปลือกบางคล้าย ๆ เปลือกของแตงกวา จึงกินได้ทั้งเปลือก มีสีเหลืองอมขาว รู้สึกนุ่มเมื่อเคี้ยว   มีกลิ่นหอม มีคุณค่าทางอาหารครบ และมีความอร่อยอยู่ในตัว เมื่อบริโภคเข้าไปแล้วจะสามารถดับความหิวกระหาย ความเหน็ดเหนื่อยได้ ขนาดของเมล็ดประมาณ ๑ ศอกของมนุษย์ในยุคนั้น(ศอกที่กำมือแล้ว) ๑ เมล็ดสามารถบริโภคได้ ๓- ๕ คน เมื่อจะบริโภคก็นำมาวางไว้บนแผ่นหินชนิดหนึ่ง ข้าวก็จะสุกเอง

               ร่างกายของมนุษย์ในยุคต้นกัปนั้น มีขนาดที่ใหญ่โตและแข็งแรงมาก ถ้าจะยกตัวอย่างจากในพระไตรปิฎก ก็มีในคัมภีร์พุทธวงศ์ที่กล่าวถึงพระพุทธเจ้าพระองค์ต่างๆ ที่มีพระชนมายุ และขนาดของพระวรกายไม่เท่ากัน พระพุทธเจ้าบางพระองค์มีพระวรกายสูงถึง 60 ศอก 

 ***********************************************************

โลกสมมตินี้ประกอบด้วยธาตุ

ดิน น้ำ ลม ไฟ ปราณ และมโนธาตุ ที่มารวมตัวกัน

เมื่อจิตแท้ดั้งเดิมเกิดกิเลส จึงดึงดูดธาตุดิน น้ำ ลม ไฟ มารวมเป็นกาย

ยิ่งจิตมีกิเลสหรือความอยากมากขึ้นเพียงใด ความหยาบของร่างกายก็มากขึ้นตามนั้น

ยิ่งกิเลสเพิ่มมากขึ้นเท่าใด ระยะห่างระหว่างโลกและสวรรค์ก็ยิ่งเพิ่มมากขึ้นเท่านั้น

พระพุทธองค์จึงทรงสอนให้เราทุกคนดับเหตุแห่งการเกิดกิเลส

ตามแนวทางอริยสัจสี่

***********************************

ขอให้เปิดตู้พระไตรปิฎกออกอ่านบ่อย ๆ เถิด จะได้ไม่ขัดสนความรู้

ดังคำพังเพยที่ว่า มีความรู้อยู่ในสมุดสุดขัดสน

อนุโมทนาสาธุการครับ

ที่มา : http://dou_beta.tripod.com/GL101_04_th.html

อนุโมทนาค่ะคุณ โฆษิต อ่านเรื่องนี้แล้ว ก็ทำให้คิดไปว่า

จริงๆแล้ว ที่นักวิทยาศาสตร์เค้าค้นพบและตั้งสมมติฐานต่างๆ

เกี่ยวกับการกำเนิดของโลก ด้วยหลักฐานต่างๆที่มีอยู่

ว่าเป็นอย่างนั้นอย่างนี้ น่าสงสัยเหมือนกันนะคะว่าเค้ารู้จริง

 หรือว่า จริงๆแล้ว เค้าอาจจะได้มาอ่านพระไตรปิฏกก็ได้เนอะ...

เพราะพระไตรปิฏก ก็ได้รับการแปลไปหลายภาษาเหมือนกัน

ฉะนั้น ใครที่คิดจะพิสูจน์วิถีและองค์ความรู้ของพุทธ

ด้วยวิธีทางวิทยาศาสตร์่ล่ะก็ คงจะต้องบอกว่า คิดผิดถนัดเชียว

เพราะเห็นกันได้ชัดๆว่า โลกแห่งพุทธะก้าวหน้ากว่าโลก

ทางวิทยาศาตร์เป็นล้านๆปีทีเดียว..

เมื่อก่อนชนิดาก็เคยคิดเล่นๆนะว่า ถ้าโลกนี้ไม่มีคน ไม่มีอะไรอยู่เลย

ไม่มีจักรวาล ไม่มีดวงดาว ไม่มีโลก แล้วมันจะเป็นอย่างไร

มีแต่ความว่างเปล่า เวิ้งว้าง  แหม่..คิดว่าตัวเองคิดได้ไร้สาระมากๆ

แต่ตอนนี้ทราบแล้วว่า กว่าที่ทุกสรรพสิ่งในโลกจะถือกำเนิดเกิดมา

มันก็เคยเป็นความว่างเปล่ามาก่อนแล้วนั่นเอง..

อ่านแล้วได้ความรู้เพิ่มขึ้นมากมายทั้งทางโลกและทางธรรมเลยค่ะคุณโฆษิต

ขอบคุณนะคะ

***********************************

ขอให้เปิดตู้พระไตรปิฎกออกอ่านบ่อย ๆ เถิด

จะได้ไม่ขัดสนความรู้

ดังคำพังเพยที่ว่า มีความรู้อยู่ในสมุดสุดขัดสน

อนุโมทนาสาธุการครับ

 อนุโมทนากับคุณโฆษิตด้วยค่ะ

ได้ความรู้ขึ้นมาอีกเยอะเลย

ขออนุญาตก๊อป***เก็บไว้อ่านและเผยแพร่ด้วยนะคะ

เพิ่งมารู้ว่าจริงๆแล้วมนุษย์สมัยนั้น

ก็มีความเป็นทิพย์เหมือนกัน

ด้วยการกระทำต่างๆนาๆ กิเลสตัณหา

เลยทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงมาจนถึงยุคปัจจุบัน

และไม่มีการเกิดแบบโอปปาติกะเหมือนยุคก่อนอีกต่อไป

เกิดมาใช้เวร เกิดมาใช้กรรม เกิดมาสร้างบุญ

เพื่อไปบ้านที่น่าอยู่กว่าเดิมกันดีกว่าาาา

สาธุ สาธุค่าา

ขออนุโมทนากับคุณโฆษิตนะคะ

ที่นำทั้งความสำคัญของพระไตรปิฎก

และเนื้อหาดี ๆ มาแบ่งปัน

ดีมาก ๆ เลยคะ ขอบพระคุณมากคะ

และขอบพระคุณอาจารย์อุบลมาก ๆ ด้วยคะ

ที่มอบแนวทางพ้นทุกข์ให้พวกเราทุกคนคะ สาธุ

ทีฆนิกาย  สีลขันธวรรค

(พระไตรปิฎก เล่มที่ ๙)

๑.ทิฎฐิ หรือทรรศนะ คือความเห็นต่าง ๆ

      คราวหนึ่ง พระพุทธเจ้าพร้อมด้วยภิกษุสาวกจำนวนมากเสด็จพุทธดำเนินระหว่างเมืองราชคฤห์กับเมืองนาลันทา ปริพพาชก(นักบวชลัทธิหนึ่งสมัยพุทธกาล ตั้งสำนักอยู่ประจำบ้าง เที่ยวเร่ร่อนไปบ้าง) คนหนึ่งชื่อ สุปปิยะ กับลูกศิษย์หนุ่มชื่อ พรหมทัต ก็กำลังเดินทางเช่นเดียวกัน ทั้งสองเดินตามพระพุทธเจ้าและภิกษุสงฆ์ แต่สุปปิยปริพพาชกผู้เป็นอาจารย์กล่าวติเตียนพระพุทธเจ้า พระธรรมและพระสงฆ์ ส่วนพรหมทัตมาณพกล่าวสรรเสริญพระพุทธเจ้า พระธรรมและพระสงฆ์ อาจารย์และศิษย์ทั้งสองเดินขัดแย้งกันไปตลอดทาง

     ในราตรีนั้น พระพุทธเจ้าและภิกษุสงฆ์ประทับแรม ณ ตำหนักหลวงในพระราชอุทยานอัมพลัฏฐิกา(สวนมะม่วงหนุ่ม) สุปปิยปริพพาชกและศิษย์ก็พักที่นั่นเหมือนกัน และยังคงกล่าวโต้เถียงกันเช่นเดิม เวลาใกล้รุ่งวันนั้น ภิกษุสงฆ์ได้นั่งสนทนากับถึงเรื่องที่ศิษย์และอาจารย์ทั้งสองสรรเสริญและติเตียนพระรัตนตรัยอย่างไร และสนทนากับถึงคุณอันน่าอัศจรรย์ของพระพุทธเจ้าว่า ทรงรู้ทรงเห็นความที่สัตว์ทั้งหลายมีอัธยาศัยอต่างกัน (เช่นอาจารย์และศิษย์ทั้งสองนี้)

     พระศาสดาเสด็จมา ทรงทราบความที่ภิกษุเหล่านั้นสนทนากันแล้ว ตรัสเตือนด้วยพระเมตตาว่า "ถ้าใครกล่าวติเตียนพระพุทธเจ้า พระธรรมและพระสงฆ์ ก็อย่าโกรธเคือง อาฆาตขุ่นแค้น เพราะถ้าโกรธเคืองเสียก่อนแล้ว จะรู้ได้อย่างไรว่าเขากล่าวถูกหรือผิด อนึ่ง ถ้าใครกล่าวสรรเสริญพระพุทธเจ้า พระธรรม พระสงฆ์ ก็อย่าเพิ่งยินดี ลิงโลดใจ เพราะถ้ายินดีเสียก่อนแล้ว รีบรับเอาแล้ว จะรู้ได้อย่างไรว่าเขากล่าวถูกหรือผิด  การที่ด่วนโกรธก็ตาม ด่วนพอใจยินดีก็ตาม จะเป็นอันตรายแก่เธอทั้งหลาย ทางที่ถูกต้องก็คือ ควรพิจารณาว่าที่เขากล่าวนั้นเป็นจริงหรือไม่ แล้วชี้แจงให้เขาทราบ ให้เข้าใจตามที่เป็นจริง"

     ต่อจากนั้น  พระพุทธองค์ได้กล่าวตรัสแก่ภิกษุทั้งหลายว่า ปุถุชนสรรเสริญพระองค์ก็แต่เพียงศีลเท่านั้น  ซึ่งเป็นสิ่งเล็กน้อย อันนี้หมายความว่า พระองค์ทรงมีคุณธรรมอื่น ๆ ซึ่งสูงกว่าศีลเป็นอันมาก เช่น สมาธิ ปัญญา และวิมุตติ (ความหลุดพ้นจากกิเลสทั้งปวง) เป็นต้น แต่ปุถุชนหารู้ถึงคุณธรรมเหล่านั้นไม่

     ทรงแสดงศีล ๓ ชั้น คือ จุลศีล มัชฌิมศีล และมหาศีล จุลศีล คือศีลอย่างหยาบ เช่น เว้นจากการฆ่าสัตว์ ลักทรัพย์ ประพฤติผิดในกาม เป็นต้น มัชฌิมศีล คือ ศีลอย่างกลาง เช่น เว้นจากการสะสมอาหาร เครื่องนุ่งห่ม เว้นจากเดียรัจฉานกถา คือ คำเพ้อเจ้อ ไร้สาระ เป็นต้น มหาศีล คือ ศีลอย่างละเอียด เช่น เว้นจากการเลี้ยงชีพด้วยการหลอกลวงโดยวิธีการต่าง ๆ เช่น การทำนายทายทักนิมิตต่าง ๆ เป็นต้น

    ต่อจากนั้น พระพุทธองค์ได้ทรงแสดงทิฏฐิหรือทฤษฎี หรือทรรศนะต่าง ๆ ซึ่งมีอยู่ในสมัยนั้นถึง ๖๒ ประการ บางพวกเห็นว่าโลกเที่ยง บางพวกว่าไม่เที่ยง บางพวกว่าโลกมีที่สุด มีขอบเขตจำกัด บางพวกว่าไม่มีที่สิ้นสุด คือไม่มีขอบเขตจำกัด บางพวกว่าโลกหน้ามี คือหลังจากตายแล้ว สัตว์ทั้งหลายต้องเกิดอีก บางพวกว่าไม่มี คือตายแล้วสูญ บางพวกว่ามีบ้าง ไม่มีบ้าง บางพวกว่ามีก็ไม่ใช่ ไม่มีก็ไม่ใช่

     ในพวกที่เชื่อว่าตายแล้วเกิด ยังแบ่งออกไปอีกเป็น ๒ จำพวก คือ พวกหนึ่งถือว่าเกิดเป็นอะไรก็เกิดเป็นอย่างนั้นต่อไปทุกชาติ ไม่เปลี่ยนแปลงเป็นอย่างอื่น อีกพวกหนึ่งถือว่ามีการเปลี่ยนแปลง คือ เกิดเป็นอย่างนั้นบ้าง เป็นอย่างนี้บ้าง  ไม่แน่นอน  ไม่พวกที่เห็นว่าตายแล้วสูญก็เหมือนกัน บางพวกเห็นว่าสูญหมด บางพวกเห็นว่าสูญเฉพาะบางอย่าง เช่นร่างกายสูญไป แต่จิตใจไม่สูญ เป็นต้น บางพวกเห็นว่าจิตใจ (ชีวะ) กับร่างกาย (สรีระ) เป็นอย่างเดียวกัน บางพวกเห็นว่าเป็นคนละอย่าง

     ทรรศนะเกี่ยวกับโลกและชีวิตในสมัยนั้นได้เป็นไปอย่างกว้างขวางมาก ได้มีการถกเถียงปัญหาอภิปรัชญา (Metaphysics) กันอย่างเอาจริงเอาจัง เอาแพ้เอาชนะกันจริง ๆ ใครถือทิฏฐิอย่างใด ก็ยึดมั่นในทิฏฐิอย่างนั้น และสั่งสอนชักชวนผู้อื่นให้มีความเห็นและปฏิบัติเช่นนั้นด้วย ตั้งเป็นคณะเป็นสำนักขึ้นมา จนถึงสมัยพุทธกาล ก็ยังมีเจ้าสำนักอยู่เป็นอันมาก แต่เมื่อจะกล่าวโดยสรุปก็พอรวมได้เป็น ๖ ประการ หรือ ๖ ลัทธิ ดังนี้

      ๑. อกิริยทิฏฐิ ความเห็นว่า "ทำก็ไม่ชื่อว่าทำ" เช่น คนทำบุญทำบาปก็ไม่ชื่อว่าทำบุญทำบาป บุญ บาปไม่มี ความดี ความชั่วไม่มี เจ้าลัทธินี้กล่าวกันว่า คือ ปูรณกัสสปะ

      ๒. อเหตุกทิฏฐิ ความเห็นว่า "ไม่มีเหตุ ไม่มีปัจจัย" สัตว์ทั้งหลายจะได้ดีได้ชั่ว ได้สุขหรือทุกข์ก็ได้เอง  ไม่ใช่ได้ดีเพราะทำเหตุดี หรือได้ชั่วเพราะทำเหตุชั่ว อนึ่ง สัตว์ทั้งหลายหลังจากท่องเที่ยวไปในสัสารวัฏ (การเวียนว่ายตายเกิด) แล้วก็บริสุทธิ์ได้เอง หลักลัทธินี้ เรียกอีกย่างหนึ่งว่า สังสารสุทธิกวาทะ เจ้าลัทธินี้ คือ มักขลิโคสาล

      ๓. นัตถิกทิฏฐิ (รวมทั้งอุจเฉททิฏฐิด้วย) ความเห็นว่า "ไม่มีผล" คือ การทำบุญทำทานไม่มีผล การบูชาไม่มีผล เจ้าลัทธินี้ คือ อชิตเกสกัมพล ท่านผู้นี้สอนเรื่องอุจเฉททิฏฐิด้วย คือเห็นว่า สัตว์ทั้งหลายตายแล้วสูญ

      ๔. สัสสตทิฏฐิ ความเห็นว่า "เที่ยง" สิ่งทั้งหลายเที่ยง ยั่งยืนอยู่อย่างนั้น เช่น โลกเที่ยง จิตเที่ยง สัตว์ทั้งหลายเคยเกิดเป็นอย่างไร ก็เป็นอย่างนั้นต่อไปตลอดกาล ดิน น้ำ ลม ไฟ เป็นของเที่ยง เจ้าลัทธินี้ คือ ปกุทธกัจจายนะ ท่านผู้นี้เห็นว่าไม่มีใครฆ่าใคร ไม่มีใครทำลายใคร เพียงแต่เอาศัสตราสอดเข้าไปในธาตุซึ่งยั่งยืนไม่มีอะไรทำลายได้

      ๕. อทราวิกเขปิกาทิฏฐิ ความเห็นที่ "ไม่แน่นอน ซัดส่าย ไหลลื่น" เหมือนปลาไหล เพราะเหตุหลายอย่าง เช่น

            ๕.๑ เพราะเกรงจะพูดปด จึงปฏิเสธว่า อย่างนี้ก็ไม่ใช่

            ๕.๒ เพราะเกรงจะเป็นการยึดถือ จึงปฏิเสธแบบข้อ ๕.๑

            ๕.๓ เพราะเกรงจะถูกซักถาม จึงปฏิเสธแบบข้อ ๕.๑

            ๕.๔ เพราะโง่เขลา จึงปฏเสธแบบข้อที่ ๕.๑ ไม่ยอมรับและไม่ยืนยันอะไรทั้งหมด

     เจ้าลัทธินี้ คือ สัญชัยเวลัฏฐบุตร (อาจารย์เดิมของพระสารีบุตรและพระโมคคัลลานะนั่นเอง

      ๖. อัตตกิลมถานุโยค และอเนกานตวาทะ คือ ลัทธิที่ถือการทรมานกายเป็นทางไปสู่ความพ้นทุกข์ มีความเป็นอยู่อย่างเข้มงวดกวดขันต่อร่างกาย อดข้าว อดน้ำ ตากแดด ตากลม ไม่นุ่งห่มผ้า เช่น พวกนิครนถ์ ตัวอย่างเจ้าลัทธินี้ คือ นิครนถนาฏบุตร หรือ ท่านศาสดามหาวีระ ศาสดาองค์ที่ ๒๔ ของศาสนาเชนนั่นเอง ท่านผู้นี้ยังมีหลักคำสอนแบบ "อเนกานตะวาทะ" อีกด้วย คือ เห็นว่า ความจริงมีหลายเงื่อนหลายแง่ (อเนกะ = มากหลาย + อันตะ = ปลายทางหรือที่สุด) เช่น  เรื่องหนึ่ง  เหตุการณ์หนึ่ง เมื่อพิจารณาในแง่นี้อาจจริง ถูก แต่เมื่อพิจารณาในอีกแง่หนึ่งก็ไม่จริง ไม่ถูก เป็นต้น

       ลัทธิทั้ง ๖ นี้ ที่เป็นศาสนายั่งยืนมาจนถึงบัดนี้ มีเพียงลัทธิเดียว คือ ลัทธิของนิครนถนาฏบุตร ที่เรารู้จักกันในปัจจุบันว่า ศาสนาเชน ยังมีผู้นับถืออยู่ในอินเดียหลายล้านคน อยู่ในฐานะเป็นศาสนาหนึ่งของอินเดีย  แต่แพร่ออกจากอินเดียไม่ได้ กล่าวกันว่า เพราะเคร่งครัดเกินไป นักบวชจะขึ้นรถลงเรือก็ไม่ได้

      ว่ากันตามความเป็นจริงแล้ว ลัทธิอีก ๕ ลัทธิ มีลัทธิของปูรณกัสสปะ เป็นต้นนั้น ไม่จะไม่อยู่ในศาสนาอย่างศาสนาเชนก็จริง แต่คนที่มีความเชื่อถือในลัทธิทั้ง ๕ นั้นก็มีประปรายอยู่ทั่วโลก และมีจำนวนไม่น้อยทีเดียว

      รวมความเป็นเรื่องทรรศนะเกี่ยวกับโลกและชีวิตของคนสมัยนั้นว่า ใครมีความคิดเห็นอย่างใด เลื่อมใสในลัทธิใด ด็ดำเนินชีวิตไปตามลัทธิความเชื่อนั้น (เช่นเดียวกับคนสมัยนี้) การได้เป็นเจ้าลัทธิในสมัยนั้นถือว่าเป็นศักดิ์สูงเทียบด้วยพระเจ้าแผ่นดิน (ราชา) หรือยิ่งกว่า  จึงเป็นที่กระหยิ่มของนักปราชญ์ทั้งหลายที่ใครเป็นเข้าลัทธิ ประกาศตนเป็นผู้นำหมู่ชนในวิถีชีวิตและจิตใจ

       ตามหลักฐานทางคัมภีร์แห่งพระพุทธศาสนามีว่า  เมื่อพระพุทธเจ้าเสด็จอุบัติขึ้นประกาศพระศาสนาแล้ว  เจ้าลัทธิทั้ง ๖ ก็อับรัศมีลงเป็นอันมาก ถึงกับมีเรื่องจ้างคนมาใส่ร้ายป้ายสีพระพุทธเจ้าอยู่หลายครั้ง เพื่อทำลายชื่อเสียงเกียรติคุณของพระพุทธองค์ แต่ก็หาสำเร็จไม่

     ทรรศนะเกี่ยวกับโลกและชีวิตฝ่ายพระพุทธศาสนานั้น พระพุทธองค์ทรงแสดงเป็นกลาง ๆ ว่า สิ่งทั้งหลายเกิดแต่เหตุ เมื่อเหตุดับ สิ่งที่เกิดแต่เหตุก็ย่อมดับไป เหมือนไฟซึ่งเกิดแต่เชื้อ เมื่อสิ้นเชื้อไฟก็ย่อมดับไปเป็นธรรมดา พระพุทธเจ้าทรงแสดงว่าสิ่งทั้งหลายย่อมเป็นไปตามเหตุปัจจัย เป็นปฏิจจสมุทปบาท คือ สิ่งที่อาศัยกันเกิดขึ้น (Dependent Origination or Interaction)  เป็นเหตุเป็นผลของกันและกัน (Causulity)

      เกี่ยวกับสุขทุกข์แห่งชีวิตนั้น พระพุทธเจ้าทรงแสดงสุขทุกข์ว่าเกิดแต่เหตุ เช่น ในอริยสัจ ๔ ทรงแสดงเรื่องทุกข์ เหตุแห่งทุกข์ ความดับทุกข์ (สุข) และทางปฏิบัติให้ถึงความดับทุกข์

      ในเรื่องจริยธรรม ทรงสอนให้มนุษย์เว้นจากการเบียดเบียนกัน ให้เอื้อเฟื้อช่วยเหลือกัน บำเพ็ญประโยชน์ต่อกัน เพื่ออยู่ร่วมกันอย่างเป็นสุขในสังคม คนในสังคมใดปฏิบัติตามหลักที่ทรงสอนไว้นี้ สังคมนั้นก็ประสบสันติสุขตามสมควรแก่การปฏิบัติ

      พระพุทธองค์ตรัสต่อไปว่า สัตว์ทั้งหลายถูกทิฏฐิต่าง ๆ ดังกล่าวมาคล้องไว้ หมกอยู่ในทิฏฐิแล้วนั้นเหมือนปลาติดข่าย ไม่อาจดิ้นให้หลุดออกไปได้ พวกเราพอใจ ติดใจในผัสสะแห่งอายตนะต่าง ๆ คือ ตา หู จมูก ลิ้น กาย และใจ มีความทะยานอยาก มีความยึดมั่นหรือติดใจ ซึ่งเป็นเหตุให้เกิดทุกข์โทมนัสเป็นอันมาก ส่วนตถาคต (คือ องค์พระพุทธเจ้า) เป็นผู้ตัดตัณหาอันเป็นเหตุให้วนเวียนเกิดในภพน้อยภพใหญ่ได้แล้ว (จึงไม่ต้องเวียนว่ายตายเกิดอีกต่อไป ไม่มีทิฏฐิใด ๆ คล้องคอไว้ได้ เหมือนปลาที่หลุดออกจากข่าย ว่ายไปได้ตามปรารถนา)

      "ภิกษุทั้งหลาย กายของตถาคต ยังดำรงอยู่ตราบใด เทวดาและมนุษย์ทั้งหลาย ย่อมยังสามารถเป็นตถาคตได้อยู่ตราบนั้น แต่เมื่อตถาคตดับขันธ์แล้ว เทวดาและมนุษย์ก็ไม่อาจเห็นตถาคตได้อีก เหมือนมะม่วงที่ติดอยู่กับขั้ว เมื่อขั้วขาดแล้ว พวงมะม่วงก็หลุด หล่นไปไม่อาจติดกันได้อีก"

      พระอานนท์รู้สึกพอใจในพระธรรมเทศนาของพระศาสดาเรื่องนี้มาก ทูลถามว่า ธรรมปริยาย (การกำหนดธรรม ขอบเขตแห่งธรรม) นี้ชื่ออะไร ตรัสตอบว่า จะเรียกธรรมปริยายนี้ว่า อรรถชาละ (ข่ายคือ อรรถหรือประโยชน์) ก็ได้ ธรรมชาละ (ข่ายคือธรรมหรือคุณความดี)ก็ได้ ทิฏฐิชาละ (ข่ายคือทิฏฐิหรือทฤษฎี)ก็ได้ สังคามวิชัย (ชัยชนะในสงคราม) อันยอดเยี่ยมก็ได้

๒. ผลแห่งความเป็นสมณะ

     หรือผลแห่งการบำเพ็ญ

     คุณงามความดี

      คราวหนึ่ง  พระพุทธเจ้าประทับอยู่ ณ สวนมะม่วงของหมอชีวกโกมารภัจจ์ ใกล้เมืองราชคฤห์ พร้อมด้วยภิกษุสงฆ์จำนวนมากถึง ๕๐๐ รูป

      คืนหนึ่งเป็นคืนขึ้น ๑๕ ค่ำ พระจันทร์เต็มดวง พระเจ้าอชาตศัตรู ราชาแห่งแคว้นมคธ  ประทับอยู่บนปราสาทชั้นบน แวดล้อมด้วยอำมาตย์ราชบริพารเป็นอันมาก  ทรงปรารภขึ้นว่า ในราตรีเช่นนี้ควรไปหาสนทนากับสมณพราหมณ์ใดดีหนอ  จึงจะทำให้จิตใจร่าเริงผ่องใสได้

       อำมาตย์ราชบริพารต่างก็กราบทูลให้เสด็จไปหาศาสดาคณาจารย์ของตนที่ตนเลื่อมใส  แต่พระราชาทรงนิ่งเสีย  ครู่หนึ่งผ่านไปจึงตรัสถามหมอชีวกโกมารภัจจ์  ซึ่งนั่งเฉยอยู่ว่า ไม่เสนอความเห็นใด ๆ บ้างหรือ  หมอชีวกจึงทูลให้เสด็จไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้า (พระพุทธเจ้า) ซึ่งกำลังประทับอยู่ ณ สวนมะม่วงของตน

       พระเจ้าอชาตศัตรูทรงรับข้อเสนอแนะของหมอชีวก เสด็จไปเฝ้าพระศาสดาพร้อมด้วยข้าราชบริพารเป็นอันมากในคืนนั้น เมื่อเสด็จเข้าไปใกล้อัมพวัน (สวนมะม่วง) แล้ว ไม่ได้ทรงสดับเสียงใด ๆ เลย อัมพวันคงเงียบสงัดเหมือนไม่มีคนอยู่ พระราชาเกิดสะดุ้งพระทัย  ทรงหวาดกลัวและหวาดระแวงว่าหมอชีวกจะหลอกพระองค์มาปลงพระชนม์ เพื่อแก้เค้นแทนพระเจ้าพิมพิสาร จึงตรัสว่า "ชีวก ท่านไม่หลอกลวงเรานะ ท่านไม่ได้เป็นข้าศึกของเรานะ ไหนว่ามีภิกษุอยู่ด้วยกับพระศาสดาถึง ๕๐๐ ทำไมจึงไม่มีแม้แต่เสียงไอ เสียงจามอะไรเลย"

       หมอชีวกทูลยืนยันว่ามิได้หลอกลวง แต่ภิกษุสงฆ์ซึ่งอยู่กับพระผู้มีพระภาคเจ้าเป็นผู้สงบเสงี่ยมเรียบร้อย  เสด็จเข้าไปเถิดอย่าทรงกลัวเลย พระเจ้าอชาตศัตรูจึงแน่พระทัยและเสด็จเข้าไปเฝ้า  ได้มองเห็นความสงบเสงี่ยมเรียบร้อยของหมู่สงฆ์แล้วทรงอุทานด้วยความเลื่อมใสว่า "ขอให้อุทัยภัทท์ราชกุมารโอรสของข้าพระองค์ พึงสงบเสงี่ยมเรียบร้อยเช่นภิกษุสงฆ์สาวกของพระผู้มีพระภาคเจ้าเถิด"

       เมื่อประทับนั่งเรียบร้อยแล้วได้ขอโอกาสทูลถามปัญหา เมื่อพระพุทธเจ้าทรงอนุญาตแล้ว จึงทูลว่า ผู้มีศิลปะทั้งหลายย่อมอาศัยศิลปะของตนเลี้ยงชีพ ทำตนให้เป็นสุข เป็นผลแห่งศิลปะที่เขามี ซึ่งเห็นได้ในปัจจุบัน ยังจะเอื้อเฟื้อแก่สมณพราหมณ์ซึ่งจะอำนวยผลให้เขามีสุขต่อไปอีกด้วย พระผู้มีพระภาคพอจะตรัสบอกผลแห่งความเป็นสมณะ (สามัญญผล) ที่เห็นในปัจจุบันได้หรือไม่

       พระพุทธองค์ตรัสถามว่า มหาบพิตรเคยตรัสถามปัญหานี้กับสมณพราหมณ์เหล่าอื่นมาบ้างหรือไม่  พระเจ้าอชาตศัตรูทูลเล่าถวายว่า ได้เคยถามครูทั้ง ๖ มีปูรณกัสสปะ เป็นต้นมาแล้ว แต่ตอบไปคนละเรื่อง คือ ปูรณกัสสปะตอบเรื่องอกิริยทิฏฐิ มักขลิโคสาลกลับตอบเรื่องอเหตุกกทิฏฐิ เป็นต้น เปรียบเทียบเมื่อถามถึงมะม่วง กลับไปตอบเรื่องขนุนหรือกาเสเสีย  ข้าพระองค์ไม่ยินดี ไม่คิดค้าน คำของครูทั้ง ๖ นั้น แต่ไม่ได้ความแจ่มแจ้งอะไรเลย

       พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงทรงแสดงสามัญญผล คือ ผลแห่งความเป็นสมณะหรือผลแห่งการบำเพ็ญคุณงามความดีถวายพระเจ้าอชาตศัตรู ดังต่อไปนี้

       ๑. ผู้ที่เคยเป็นทาส เมื่อบวชแล้วย่อมพ้นจากความเป็นทาส และได้รับการยกย่องนับถือ เคารพกราบไหว้ ให้เกียรติ ถวายปัจจัย ๔ ด้วยความเคารพอ่อนน้อม แม้จากผู้ที่เคยเป็นนาย

       ๒. ผู้ที่เคยทำนาหรือมีอาชีพกรรมกรอย่างอื่น เมื่อบวชแล้ว ก็พ้นจากความเป็นชาวนาหรือกรรมกร และกลับเป็นที่เคารพ ยกย่องให้เกียรติของคนทุกชั้น ตั้งแต่พระราชาลงมา

      สอองประการต้นนี้เป็นผลทางโลกที่เห็นได้ในปัจจุบัน

       ๓. ผู้เป็นคหบดี หรือบุตรของคหบดี ผู้ออกบวชด้วยศรัทธา มีความเลื่อมใสในพระรัตนตรัย สำรวมในศีลดีแล้ว สมบูรณ์ด้วยศีลระดับต่าง ๆ ทั้งจุลศีล มัชฌิมศีล และมหาศีล (ดังกล่าวแล้วในเรื่องที่ ๑) แล้ว สำรวมอินทรีย์ คือ ระวังตา หู จมูก ลิ้น กาย และใจ มิให้ความยินดียินร้ายครอบงำได้ในเวลาเห็นรูป ฟังเสียง เป็นต้น มีสติสัมปชัญญะ (ระลึกได้และรู้ตัวอยู่เสมอในการทำ พูด คิด) มีความสันโดษ ยินดี พอใจด้วยปัจจัย ๔ ตามมีตามได้ ปลีกตนออกไปอยู่ในเสนาสนะอันสงัด บำเพ็ญสมถภาวนาทำให้ใจสงบเป็นสมาธิ ย่อมละนิวรณ์ ๕ ได้ คือ  ละกามฉันท์ (ความพอใจในกาม) พยาบาท (ความคิดปองร้ายผู้อื่น) ถีนมิทธิ (ความง่วงงุน เกียจคร้าน) อุทธัจจกุกกุจจะ (ความฟุ้งซ่านและรำคาญ) และวิจิกิจฉา (ความลังเลสงสัยในกุศลกรรม หรือคุณงามความดี) เสียได้  มีความรู้สึกปลอดโปร่งเบากาย สบายใจ เหมือนคนเคยเป็นหนี้และพ้นจากหนี้  เคยเป็นโรคที่ร้ายแรงแล้วหายจากโรค  เคยติดคุกถูกจองจำแล้วพ้นจากทุกข์ พ้นจากเครื่องจองจำ เคยเป็นทาสแล้วพ้นจากความเป็นทาส  เคยเดินทางไกลกันดารเต็มไปด้วยภัยอันตรายแล้วข้ามพ้นทางไกลกันดาร  ถึงแดนอันเกษม ปลอดภัย ย่อมมีความชื่นชมโสมนัส  ฉันใดก็ฉันนั้น ภิกษุนั้นเมื่อละนิวรณ์ ๕ ได้แล้ว ย่อมบรรลุฌานที่ ๑ อันประกอบด้วยองค์ ๕ คือ วิตก (อาการที่จิตจับอารมณ์ได้ ไม่ฟุ้งซ่านไปที่อื่น) วิจาร (อาการที่จิตเคล้าอยู่กับอารมณ์) ปีติ (ความอิ่มใจ กายเบา) สุข (ความสุขใจ) และเอกัคคตา (ความสงบนิ่งแห่งใจ ความที่ใจเป็นหนึ่ง ตั้งมั่นไม่หวั่นไหว)

       ๔. ได้บรรลุฌานที่ ๒

       ๕. ได้บรรลุฌานที่ ๓

       ๖. ได้บรรลุฌานที่ ๔

       ๗. เมื่อได้ฌานที่ ๔ แล้ว เธอย่อมน้อมจิตไปเพื่อยถาภูตญาณทัสสนะ คือ ความรู้เห็นตามเป็นจริง ย่อมรู้ชัดว่ากายนี้มีความแตกดับเป็นธรรมดาไม่ยั่งยืน ย่อมเห็นวิญญาณว่าอาศัยอยู่ในกายนี้ เหมือนคนตาดีมองเห็นเส้นด้ายสีต่าง ๆ ที่ร้อยอยู่ในแก้วใส (นี่คือวิปัสสนาญาณอันเกิดขึ้นโดยอาศัยสมาธิและญาณเป็นพื้นฐาน)

       ๘. เธอย่อมเนรมิตกายต่าง ๆ ได้ (มโนมยิทธิ)

       ๙. เธอย่อมแสดงฤทธิ์ต่าง ๆ ได้ เช่น คนเดียวทำเป็นหลายคน หลายคนทำเป็นคนเดียว เดินบนน้ำได้ ดำดินได้ เหาะได้เหมือนนก เป็นต้น (อิทธิวิธี)

       ๑๐. เธอย่อมได้หูทิพย์เหนือวิสัยของหูคนธรรมดา (ทิพยโสต)

       ๑๑. เธอย่อมกำหนดรู้ใจผู้อื่นได้ (เจโตปริยญาณ)

       ๑๒. เธอย่อมระลึกชาติได้เป็นแสน ๆ ชาติ เป็นกัป ๆ (ปุพเพนิวาสานุสติญาณ)

       ๑๓. เธอย่อมได้ทิพยจักษุหรือจุตูปปาตญาณ รู้จักความตายและความเกิดของสัตว์ทั้งหลายว่า ตามจากที่นี่แล้วไปเกิดที่ใด เพราะกรรมอะไร เป็นต้น

       ๑๔. เธอย่อมได้ญาณอันเป็นเหตุให้อาสวะ (คือกิเลสที่หมักหมมอยู่) สิ้นไป (อาสวักขยญาณ)

        ตั้งแต่ข้อ ๗-๑๔ รวม ๘ ข้อ เรียกว่า วิชชา๘ อันเป็นความรู้ชั้นสูงในพระพุทธศาสนา ถ้าตัดข้อ ๗ และข้อ ๘ ออก ข้อ ๙-๑๔ เรียกว่า อภิญญา๖ อภิญญาคือความรู้ยิ่งหรือความรู้พิเศษของมนุษย์ (Super natural knowledge)

       พระพุทธองค์ทรงแสดงแก่พระเจ้าอชาตศัตรูว่า นี่คือผลแห่งความเป็นสมณะ แต่ละอย่าง ๆ ค่อย ๆ สูงขึ้นไป ประณีตขึ้นไป เป็นผลที่เห็นได้ในปัจจุบัน

        พระเจ้าอชาตศัตรูทรงเลื่อมใส ทูลสรรเสริญพระธรรมเทศนาว่าแจ่มแจ้งยิ่งนัก เหมือนหงายของที่คว่ำ เปิดของที่ปิด บอกทางแก่คนหลงทาง ส่องประทีปในที่มืดให้ผู้มีจักษุได้เห็นรูป ทรงปฏิญาณตนเป็นอุบาสกถึงพระรัตนตรัย และทูลขอขมาโทษในการที่ทรงหลงผิด ปลงพระชมน์พระเจ้าพิมพิสาร พระราชบิดา พระศาสดาทรงรับขมาและขอให้ทรงระมัดระวังพระองค์ในการที่จะทำอะไรต่อไป ตรัสว่า การทำผิดพลาดแล้วยอมรับผิดนั้นเป็นโอกาสให้เจริญต่อไป

       เมื่อพระเจ้าอชาตศัตรูทูลลากลับไปแล้ว พระศาสดาตรัสกับภิกษุทั้งหลายว่า ถ้าพระราชามิได้ปลงพระชมน์พระราชบิดาแล้ว  พระองค์จักได้บรรลุโสดาปัตติผลเป็นพระโสดาบันในคราวนี้

        ภิกษุทั้งหลายชื่นชมต่อภาษิตของพระผู้มีพระภาคเจ้าเป็นอย่างมาก

        เกี่ยวกับอานิสงค์แห่งการบวชนี้ เป็นที่สนใจของคนทุกยุคทุกสมัย มาถึงสมัยนี้ บางคนมีความเห็นว่าไม่จำเป็นต้องบวชก็ได้ เพราะอยู่เป็นฆารวาสก็ศึกษาธรรมปฏิบัติธรรมได้  และบัดนี้หนังสือธรรมะก็มีแพร่หลายแล้ว การเผยแผ่ธรรมะทางสื่อสารมวลชนก็มีมาก ข้อนี้ก็จริงอยู่  แต่การบวชปลีกตนออกไปจากอารมณ์ยั่วยวนในเพศฆราวาสชั่วคราวหรือตลอดไป ก็ยังเป็นสิ่งจำเป็นสำหรับบางคน นอกจากนี้การบวชยังเป็นการทดลองการครองชีวิตอีกแบบหนึ่ง ซึ่งแตกต่างจากชีวิตฆราวาสเป็นอันมาก  เป็นการฝึกฝนตนเอง  และหัดควบคุมตนเองให้อยู่ในระเบียบวินัยอันดีงาม ส่วนผลจะได้เพียงไรนั้น ขึ้นอยู่กับสถานที่บวช อุปัชฌายะ อาจารย์ เพื่อนสหธรรมมิก (ผู้ประพฤติธรรมร่วมกัน) และความเอาใจใส่ของตนเอง จริงอยู่เป็นฆราวาสก็ประพฤติธรรมได้ แต่โอกาสย่อมต่างกัน มีหลายอย่างที่เราทำได้ดีเพราะโอกาสดี ส่วนผู้ที่มีโอกาสดีแล้ว แต่ไม่ถือเอาโอกาสนั้นทำความดีให้ยิ่ง ๆ ขึ้นไป ก็เป็นเรื่องที่ช่วยไม่ได้

เพิ่งอ่านพระไตรปิฎกไปเพียงเล็กน้อย ก็รู้สึกซาบซึ้งในความดีงามของอาจารย์อุบลยิ่งขึ้นอีกคะ เพราะสิ่งที่อาจารย์เป็น สิ่งอาจารย์ทำ และสิ่งที่อาจารย์สอน มาจากในพระไตรปิฎกทั้งหมดเลย  ขอกราบขอบพระคุณอาจารย์อุบลที่ให้โอกาสคนชั่ว บาปหนา หน้าด้าน สันดานหยาบ อย่างหนูได้มองเห็นแสงสว่างคะ

กราบขอบพระคุณพระพุทธเจ้าอย่างมากมายสูงสุด ที่ทรงเมตตาคำสอนที่ประเสริฐสุด และสงฆ์สาวกที่ได้สืบทอดพระธรรมเหล่านี้เป็นเวลานานมาก จนมาถึงพวกเรา ขอบพระคุณทุกพระองค์ที่ให้โอกาสคะ สาธุ

กราบขอบพระคุณท่านอาจารย์อุบล

คุณชนิดา คุณพัทธ์ธีรา น้องเบลล์ น้องหญิง คุณสมจิต 

และทุกท่านที่ได้มาเปิดตู้อ่านพระไตรปิฎกนี้ครับ

๓. ความประเสริฐของความรู้  และความประพฤติ

       สมัยหนึ่ง  พระผู้มีพระภาคเจ้า (พระพุทธเจ้า) ประทับอยู่ที่หมู่บ้านอิจฉานังคละ  อันเป็นหมู่บ้านพราหมณ์แห่งแคว้นโกศล  พร้อมด้วยภิกษุจำนวนมากประมาณ ๕๐๐ รูป

       ครั้งนั้น   พราหมณ์ผู้ใหญ่คนหนึ่งชื่อ  โปกขรสาติ  ได้รับมอบหมายจากพระเจ้าปเสนทิโกศลให้เป็นผู้ปกครองดูแลหมู่บ้านนี้ ซึ่งอยู่ใกล้เมืองอุกกัฏฐาแห่งแคว้นโกศล

       พราหมณ์โปกขรสาติได้ยินกิตติศัพท์อันดีงามของพระพุทธเจ้าฟุ้งขจรไปเป็นอันมาก อยากจะทราบความจริง จึงเรียกอัมพัฏฐมาณพ ผู้เป็นศิษย์ที่มีความรู้เป็นเยี่ยมในสำนักของตน   สั่งให้ไปเฝ้าพระพุทธเจ้า  เพื่อสืบเรื่องราวว่าทรงเก่งจริง ดีจริง ตามที่เขาเล่าลือกันหรือไม่  อัมพัฏฐมาณพรับคำของอาจารย์แล้วไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคพร้อมด้วยมาณพจำนวนมาก

       ขณะนั้นมีภิกษุสงฆ์สาวกของพระพุทธเจ้าจำนวนมาก เดินจงกรม อยู่กลางแจ้ง  อัมพัฏฐมาณพจึงเข้าไปหา  ถามถึงพระพุทธเจ้า  แสดงความจำนงว่าจะเข้าเฝ้า  ภิกษุทั้งหลายเห็นว่าอัมพัฏฐมาณพเป็นผู้มีชื่อเสียงเป็นศิษย์คนสำคัญของโปกขรสาติ  พราหมณ์ผู้ครอบครองหมู่บ้านนี้  คงจะไม่ทำความหนักใจให้พระพุทธเจ้าเป็นแน่  จึงบอกว่าพระผู้มีพระภาคประทับอยู่ที่นั่น (ชี้ให้ดู) เข้าไปเถิด แต่อย่ารีบร้อนเข้าไป ขอให้ทำเสียงเบา ๆ เมื่อเข้าไปใกล้ประตูแล้วพึงกระแอมเบา ๆ  เคาะประตูเบา ๆ พระผู้มีพระภาคคงจะเปิดประตูออกมาต้อนรับ อัมพัฏฐมาณพได้ทำตามนั้น

       เมื่อได้เข้าเฝ้าแล้ว   อัมพัฏฐมาณพมิได้แสดงอาการเคารพเท่าที่ควร เดินบ้าง ยืนบ้าง จณะสนทนากับพระผู้มีพระภาคเจ้า  พระศาสดาจึงตรัสถามว่า  เมื่อเขาสนทนากับพราหมณ์ผู้ใหญ่  ผู้เฒ่าผู้แก่เขาทำอย่างนี้หรือ  อัมพัฏฐมาณพทูลว่าไม่  เมื่อเขาสนทนากับพราหมณ์ผู้ใหญ่  เขาต้องมีความสำรวมระวัง ธรรมดาพราหมณ์ผู้เดินอยู่ควรจะสนทนากับพราหมณ์ผู้เดินอยู่  ผู้นั่งอยู่ควรจะสนทนากับพราหมณ์ผู้นั่งอยู่ (คือ มีอิริยาบถหรือท่าทาง  กิริยาอาการที่เสมอกัน แสดงความเท่าเทียมกัน) แต่เมื่อสนทนากับสมณะศีรษะโล้นอย่างพระสมณโคดม ซึ่งเป็นคนชั้นต่ำ ข้าพเจ้าก็สนทนาด้วยอาการอย่างนี้

       ผู้ความรู้สึกของพวกพราหมณ์สมัยนั้นว่า คนโกนศีรษะจนโล้นเกลี้ยงเป็นคนชั้นต่ำ เมื่ออัมพัฏฐมาณพเห็นพระพุทธเจ้ามีศีรษะโล้น  จึงเหยียดว่าเป็นคนชั่นต่ำ

       พระพุทธองค์ตรัสเตือนอัมพัฏฐมาณพว่า อัมพัฏฐะเองยังไม่จบพรหมจรรย์ คือ ทำความดียังไม่ถึงที่สุดแม้ใรลัทธิของพราหมณ์เอง  แต่สำคัญตนว่าเป็นผู้จบพรหมจรรย์แล้ว อย่างนี้หาควรไม่

       อัมพัฏฐมาณพโกรธมากเมื่อได้ฟังคำนี้  จึงกล่าวขู่พระผู้มีพระภาค  และด่าว่าสกุลศากยะว่าเป็นสกุลไพร่  แต่ไม่เคารพบูชาพวกพราหมณ์

       พระศาสดาจึงตรัสถามโดยดีว่า  สกุลศากยะเคยทำผิด ทำความไม่ดีอะไรไว้ อัมพัฏฐมาณพจึงด่าว่าเหยียดหยามถึงขนาดนี้

       อัมพัฏฐมาณพทูลว่า คราวหนึ่งเขาไปธุระบางอย่างตามคำของโปกขรสาติพราหมณ์ผู้เป็นอาจารย์ที่กรุงกบิลพัสดุ์  เขาเข้าไปในสัณฐาคาร(ห้องโถงใหญ่)ของพวกศากยะ  ครั้งนั้น ศากยกุมารเป็นอันมากนั่งอยู่ในสัณฐาคาร  เห็นเขาแล้วต่างก็สะกิดกันแหย่กันเล่นและหัวเราะ  ไม่ได้เชื้อเชิญเขาให้นั่งเลยสักนิดเดียว  นี่เป็นความผิดของของศากยะที่ไม่เคารพนับถือพราหมณ์  พวกศากยะเป็นคนชั้นต่ำ

       พระพุทธองค์จึงตรัสปลอบเพื่อให้อัมพัฏฐมาณพคลายความตึงเครียดลงว่า "อัมพัฏฐะ  แม้พวกนกเมื่ออยู่ในรังของมัน มันยังเล่นกันได้ตามปรารถนา ก็กรุงกบิลพัสดุ์นั้นเป็นเมืองรังของพวกศากยะ  เรื่องนี้จึงเป็นเรื่องเล็กน้อย อย่าเก็บมาเป็นอารมณ์เลย”

       อัมพัฏฐมาณพทูลต่อไปว่า วรรณะทั้ง ๔ คือ กษัตริย์ พราหมณ์ ไวศยะ (พ่อค้า) และศูทร(คนงาน กรรมกร) เป็นผู้บำเรอ รับใช้พราหมณ์  จึงเป็นการไม่สมควรอย่างยิ่งที่พวกศากยะซึ่งเป็นคนชั้นต่ำไม่เคารพบูชาพราหมณ์

       เมื่ออัมพัฏฐมาณพกล่าวอย่างนี้  พระศาสดาทรงดำริว่า อัมพัฏฐมาณพรุกรานพวกศากยะหนักนักแล้ว  ทรงประสงค์จะให้เขารู้สึกตัวสัยบ้าง  ไม่หลงตัวเองเกินไป  จึงตรัสถามว่า  ตัวเขาเองโคตร(คือสกุล) อะไร อัมพัฏฐมาณพทูลว่า กัณหายนโคตร  พระศาสดาจึงตรัสว่า ต้นสกุลของกัณหายนะเป็นบุตรของทาสีของพระเจ้าโอกากราช ซึ่งเป็นต้นสกุลของศากยะ  นางทาสีของพระเจ้าโอกการาชนั้น ชื่อ ทิสา คอยรับใช้สกุลศากยะทุกอย่าง

       เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสดังนี้  พวกมาณพที่มาด้วยกันต่างก็ส่งเสียงอื้ออึงขึ้นว่า  พระผู้มีพระภาคไม่ควรรุกรานอัมพัฏฐมาณพว่าเป็นบุตรทาสี  เพราะว่าอัมพัฏฐมาณพเป็นผู้มีกำเนิดดี เป็นกุลบุตร สดับตรับฟังมาก  เป็นบัณฑิต  พระพุทธเจ้าตรัสว่า ถ้าคิดเช่นนั้น ก็ขอให้พวกเขานิ่งเสียให้อัมพัฏฐมาณพพูด

       พระศาสดาตรัสกับอัมพัฏฐมาณพว่า  ขอให้อัมพัฏฐตอบเอง ว่าพระองค์ตรัสถึงต้นตระกูลของเขานั้นเป็นความจริงหรือไม่  อัมพัฏฐมาณพนิ่ง พระองค์ตรัสถามถึง ๓ ครั้ง และทรงย้ำว่าขอให้ตอบเพราะไม่ใช่เวลานิ่ง ถ้าไม่ตอบคำถามซึ่งพระองค์ตรัสถามโดยชอบธรรมแล้ว ศีรษะของเขาจะแตกเป็น ๗ เสี่ยง  อัมพัฏฐมาณพจึงยอมรับว่าเป็นความจริง

       เท่านั้นเองพวกมาณพที่มาด้วยส่งเสียงอื้ออึงขึ้นอีกว่า อัมพัฏฐมาณพมีชาติสกุลไม่ดี  ไม่เป็นกุลบุตร  เป็นบุตรของทาสี พวกเขาแสดงอาการดูหมิ่นและรุกรานอัมพัฏฐมาณพ  และยอมรับว่าพระศาสดาตรัสรู้ถูกต้องเป็นธรรม

       เมื่อทรงเห็นเหตุการณ์เปลี่ยนไปเช่นนั้น  พระศาสดามีพระประสงค์จะช่วยเหลือแก้หน้าอัมพัฏฐมาณพไว้ด้วยพระเมตตา  จึงตรัสว่า กัณหะซึ่งเป็นต้นสกุลกัณหายนโคตรนั้น  แม้จะเป็นบุตรทาสีก็จริง แต่ก็เป็นผู้มีความเพียรพยายามไปศึกษาเล่าเรียนมนต์อันประเสริฐ (พราหมมนต์) จนสำเร็จเป็นฤาษี  กลับมาขอพระราชธิดาของพระเจ้าโอกกากราช  แต่พระเจ้าโอกกากราชไม่ทรงยินยอม  ทรงพิโรธขึ้นพระแสงศรจะยิงกัณหะ  แต่ด้วยอำนาจฤทธิ์ของกัณหะ  ทำให้พระเจ้าโอกกากราชไม่อาจแผลงศรและไม่อาจเอาพระแสงศรลงได้ คงง้างอยู่อย่างนั้น

       พวกอำมาตย์ราชบริพารเห็นเหตุการณ์เป็นเช่นนั้นก็สะดุ้ง ตกใจกลัว จึงนอบน้อมแก่กัณหะฤาษี  และขอร้องว่าอย่าได้ทำร้ายพระราชาเลย ขอให้ความสุขสวัสดีจงมีแก่พระราชาเถิด  กัณหะจึงขอให้พระราชามอบพระแสงศรแก่พระราชโอรสองค์ใหญ่เสีย  และขอให้พระราชทานพระราชธิดาชื่อมัททรูปี (ผู้มีรูปงามจนทำให้ผู้เห็นหลงใหลเมามัว) พระราชาก็ทรงพระราชทานตามคำขอร้องของฤาษี

       พระศาสดาตรัสกับมาณพทั้งหลายซึ่งเป็นบริวารของอัมพัฏฐมาณพว่า ฤาษีกัณหะ แม้จะเป็นบุตรทาสีก็จริง แต่ด้วยอาศัยวิทยาคุณของตน  ได้เป็นฤาษีที่สำคัญยิ่งใหญ่ในเวลานั้น

       พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสถามอัมพัฏฐมาณพต่อไปว่า  ถ้าชายเกิดในสกุลกษัตริย์  แต่งงานกับหญิงในวรรณะพราหมณ์ เมื่อมีบุตร บุตรของเขาย่อมได้ที่นั่งในหมู่พราหมณ์ (คือ พวกพราหมณ์ไม่รังเกียจ)  ย่อมมีโอกาสเข้ารับเลี้ยงในงานเลี้ยงเพื่อผู้ตาย  ย่อมมีโอกาสได้เรียนมนต์จากพราหมณ์  ไม่ถูกห้ามในเรื่องการแต่งงานกับสตรีพราหมณ์ ใช่หรือไม่ อัมพัฏฐมาณพตอบว่า ใช่  แต่ผู้ชายนั้นควรได้รับการอภิเษกเป็นกษัตริย์หรือไม่ ตอบว่า ไม่ควร เพราะเหตุไร เพราะเขาไม่บริสุทธิ์ทางฝ่ายมารดา

       พระศาสดาตรัสต่อไปให้อัมพัฏฐมาณพตอบตามที่เขารู้เห็นว่า สมมติว่า ชายเป็นวรรณะพราหมณ์  หญิงเป็นวรรณะกษัตริย์ เมื่อแต่งานกันแล้วมีบุตร  บุตรของเขาย่อมได้สิทธิทุกอย่างเหมือนที่กล่าวแล้ว เช่นที่นั่งในหมู่พราหมณ์เป็นต้น  จนถึงแต่งงานกับสตรีพราหมณ์ทั้งหลายได้ แต่เขาไม่ควรได้รับอภิเษกเป็นกษัตริย์ เพราะไม่บริสุทธิ์ทางฝ่ายบิดา

       ด้วยเหตุดังกล่าวมาจะเห็นได้ว่า  เมื่อเทียบหญิงกับหญิง ชายกับชายแล้ว  กษัตริย์ยังประเสริฐกว่าพราหมณ์

       คราวนี้เทียบเรื่องคน ๒ พวกถูกเนรเทศเหมือนกัน คือ พราหมณ์ที่ถูกลงโทษโกนศีรษะและถูกเนรเทศ  ย่อมไม่มีสิทธิต่าง ๆ แม้ในหมู่พราหมณ์เอง  แต่คนในวรรณะกษัตริย์ที่ถูกเนรเทศแล้ว ยังมีสิทธิทุกอย่างในหมู่พราหมณ์ได้  เช่น  ได้ที่นั่งในหมู่พราหมณ์ เป็นต้น

       แม้ในเรื่องนี้ก็พิสูจน์ได้ว่า  วรรณะกษัตริย์ประเสริฐกว่าวรรณะ พราหมณ์  แต่พระพุทธองค์ทรงเห็นด้วยกับคำกล่าวของพราหมชื่อ  สนังกุมารว่า

       “สำหรับหมู่ชนที่ยังรังเกียจกันด้วยโคตร คือ ยังพงศ์เผ่า เหล่ากออยู่ กษัตริย์นับว่าประเสริฐสุด  แต่ท่านที่สมบูรณ์ด้วยวิชชา(ความรู้) และจรณะ(ความประพฤติดี)  ประเสริฐที่สุดทั้งในหมู่เทวาและมนุษย์”

       ภาษิตนี้แสดงชัดเจนว่า  พระพุทธเจ้าทรงยกย่องความรู้และความประพฤติว่าประเสริฐกว่าชาติตระกูล  คือคนจะเกิดในวรรณะใด ตระกูลใดไม่สำคัญ  ที่สำคัญคือเขามีความรู้อย่างไร  มีความประพฤติอย่างไร  ตามหลักพระพุทธศาสนาคนจะดีหรือเลวไม่ใช่เพราะชาติตระกูล  แต่เพราะการกระทำว่าทำดีหรือทำเลวอย่างไร

       อัมพัฏฐมาณพทูลถามพระศาสดาว่า  วิชชาและจรณะนั้น เป็นอย่างไร

       พระศาสดาตอบว่า  บุคคลที่ยังถือชาติ ถือโคตร มีความทะนงตน ยังถืออาวาหะและวิวาหะ (เรื่องการแต่งงานของชายหญิง)อยู่  ชื่อว่ายังห่างไกลจากความรู้และความประพฤติอันยอดเยี่ยม ส่วนผู้ใดไม่ถือชาติ ไม่ถือโคตร  ไม่มีความทะนงตน  ไม่เกี่ยวข้องอาวาหะ วิวาหะ  ผู้นั้นย่อมบรรลุถึงความรู้และความประพฤติยอดเยี่ยม  (ในที่นี้หมายถึง ถือการแต่งงาน ว่าจะต้องแต่งกับคนตระกูลนั้นตระกูลนี้เพราะยึดมั่นในวรรณะ  เช่น พราหมณ์ต้องแต่งกับพราหมณ์ เป็นต้น)

       อัมพัฏฐมาณพยังไม่สู้จะเข้าใจในพระราชดำรัสของพระศาสดานัก จึงทูลถามซ้ำอีกว่า  วิชชาเป็นอย่างไร  จรณะเป็นอย่างไร (ขอให้ทรงอธิบายเพิ่มเติม) พระพุทธองค์จึงทรงแสดงจุลศีล มัชฌิมศีล และมหาศีล  ความสำรวมอินทรีย์ สติสัมปชัญญะ สันโดษ การอยู่ในเสนะสนะอันสงัด ละนิวรณ์ ๕ ได้ ได้ฌาน ๔ และวิชชา ๘ (โดยนัยที่กล่าวแล้วในเรื่องที่ ๒) นี่คือวิชชาและจรณะอันยอดเยี่ยม  ไม่มีวิชชาและจรณะอื่นจะยิ่งกว่า  ตรัสถามอัมพัฏฐมาณพว่า  ตัวเขาเองและอาจารย์มีวิชชาสมบัติและจรณสมบัติเช่นนี้หรือไม่  อัมพัฏฐมาณพทูลตอบว่าไม่มีเลย  พวกเขายังห่างไกลจากวิชชาสมบัติและจรณสมบัติอย่างนั้นอยู่เป็นอันมาก  ทั้งไม่เคยคิดเลยที่จะปฏิบัติบำรุงท่านผู้สมบูรณ์ด้วยวิชชาและจรณะ

       พระศาสดาจึงตรัสว่า  แม้โปกขรสาติพราหมณ์ผู้เป็นอาจารย์ของอัมพัฏฐมานพก็มีความผิดพลาดมากที่หลงทะนงตนว่ามีความรู้จบไตรเพท (คัมภีร์สำคัญของพราหมณ์) และดูหมิ่นเราตถาคตว่า เป็นสมณะศีรษะโล้นไม่ควรที่เขาจะสนทนาด้วย  โปกขรสาติพราหมณ์นั้น  แม้ได้ครองหมู่บ้านที่พระเจ้าปเสนทิโกศลพระราชทานให้  แต่ก็ไม่ทรงอนุญาตให้เข้าเฝ้าเฉพาะพระพักตร์  เมื่อจะทรงสนทนาด้วยยังต้องมีม่านกั้น  เมื่อเป็นเช่นนี้โปกขรสาติพราหมณ์จะทะนงตนได้อย่างไร

       อัมพัฏฐมาณพทูลลาพระศาสดากลับไป  โปกขรสาติพราหมณ์นั่งคอยดูอยู่แล้ว  เมื่อถามเรื่องราวต่าง ๆ แล้ว อัมพัฏฐมาณพเล่าให้อาจารย์ฟังครบถ้วนทุกประการ  โปกขรสาติพราหมณ์โกรธอัมพัฏฐมาณพที่ไปกล่าวรุกรานพระพุทธเจ้าและถูกพระพุทธเจ้าตีโต้กลับมาอย่างไม่เป็นท่าเช่นนั้น  จึงเตะอัมพัฏฐมาณพล้มลงแล้วไปเฝ้าพระพุทธเจ้ากลางคืนคืนนั้นทีเดียว  ทูลถามพระพุทธองค์ถึงเรื่องที่ศิษย์ของตนมารุกรานอย่างไร  พระพุทธองค์ตรัสตอบไปอย่างไรก็ตรงกับที่อัมพัฏฐมาณพเล่าทุกประการ  ประกอบกับเขาได้เห็นพระพุทธลักษณะอันน่าเลื่อมใสอย่างยิ่งของพระบรมครู  จึงทูลอาราธนาไปเสวยที่บ้านของตนในวันรุ่งขึ้น  พระศาสดาทรงรับอาราธนาของพราหมณ์ด้วยอาการดุษณี

       วันรุ่งขึ้น   พระพุทธองค์พร้อมด้วยภิกษุเสด็จไปยังบ้านของโปกขรสาติพราหมณ์  เสวยเสร็จแล้วทรงแสดงธรรมชื่อ อนุปุพพิกถา  ทรงพรรณนาเรื่อง ทาน ศีล สวรรค์ (ผลของทานและศีล) โทษของกามและอานิสงค์ของการหลีกออกจากกาม  เมื่อทรงทราบว่าโปกขรสาติพราหมณ์มีจิตสะอาด  อ่อนโยนพอจะรับพระธรรมเทสนาอันสูงขึ้นไปได้แล้ว  ก็ทรงแสดงอริยสัจ ๔ คือ ทุกข์ สมุทัย นิโรธ และมรรคมีองค์ ๘ เมื่อจบพระธรรมเทศนาโปกขรสาติพราหมณ์ได้บรรลุโสดาปัตติผล  ปฏิญาณตนถึงพระรัตนตรัยเป็นที่พึ่งพร้อมด้วยบริวารทั้งปวง

       ความรู้ดีและความประพฤติดีนั้น เป็นสาระสำคัญของคน คนเราจะเกิดในตระกูลใด วรรณะใด หรือมียศศักดิ์อย่างไร  แต่ถ้าขาดความรู้ดีและความประพฤติดีเสียแล้ว ก็เสื่อมความนิยมนับถือและเสื่อมเกียรติ  ในสองอย่างคือความรู้และความประพฤติก็จะเป็นคนฉลาดรอบรู้ที่ไม่น่าไว้วางใจ  เป็นอันตรายได้มาก ทั้งสองอย่างรวมกันจึงให้สำเร็จประโยชน์ได้มาก  ดังแสดงไว้ในเรื่องที่ ๔ ต่อจากเรื่องนี้ไป

นมัสการองค์พระสัมมาสัมพุทธเจ้า พระธรรม พระอริยสงฆ์

กราบขอบพระคุณท่านอาจารย์อุบล

ขออนุโมทนาบุญกับคุณพัทธ์ธีราครับ

และเพื่อให้ตรงกับที่ท่านอาจารย์อุบลได้เคยเมตตาอธิบาย

ในพระสูตรเรื่องนี้ ผมกราบขอนำคำสอนของท่านอาจารย์

ที่แสดงธรรมแก่ลูกหลานในคืนวันที่ 6 ส.ค. 54 มาไว้ ณ ที่นี้ครับ

************************************************************************

พระไตรปิฏก

หมวด 3 ว่าด้วย

วิชา และ จรณะ

คือเรื่อง

ความรู้ และ ความประพฤติ

ที่พระพุทธองค์ทรงโปรดไว้ในกาลก่อน

ซึ่งพระพุทธองค์

มีพุทธบัญชามาในค่ำคืน

วันเสาร์ที่ 6 ส.ค.54

ให้ อ.อุบล นำเรื่องนี้

มาให้พวกเรา

พิจารณา

ด้วยเหตุว่า

ท่านเห็นว่า ประเทศชาติ

ประเทศไทย

คนไทย

เพิกเฉย

ต่อการปกป้อง

ชาติ ศาสนา พระมหากษัตริย์

และ

ยังเข้าใจธรรมะ

ของพระพุทธองค์ผิดพลาด

คลาดเคลื่อน

โดยเฉพาะ

ความหมาย ของคำว่า

อุเบกขา

ซึ่งหลายคนตีความว่า

อุเบกขา คือ เฉย ทองไม่รู้ร้อน

ไม่ทำอะไรเลย ดูความเป็นไปของเหตุการณ์

เหมือนกับว่า

หิวข้าว ก็ไม่ต้อง กินข้าว

ปล่อยให้ ท้อง มันอิ่มเอง

ไม่มีเงิน ก็ไม่ต้อง หาเงิน

รอให้เงิน มันมาหาเรา เอง

หมาจะกัด ก็ปล่อยให้ มันกัด

ไม่ต้องป้องกัน

คนส่วนใหญ่เข้าใจอย่างนั้น

จนทำให้คนเข้าใจว่า

พวกอุเบกขา

นี่นะ

แสนซื่อบื้อ โง่ เง่า เต่าตุ่น

แต่

อุเบกขา

ที่แท้จริง ในความหมาย

ของพระพุทธองค์

ไม่หวั่นไหว

คือ การที่

ใจ

ไม่ทุกข์ ไม่เศร้า ไม่เครียด

ไม่โกรธ ไม่แค้น ไม่อาฆาตร

ไม่พยาบาท  ไม่จองเวร

ไม่ว่าอะไรจะเกิดขึ้น

ก็ให้คิดว่า

มันเป็นธรรมดาโลก

สิ่งเหล่านี้เราเห็นมันเกิดขึ้น

มานานแล้ว ทั้งกับคนอื่น

กับคนใกล้ตัวเรา

กับคนที่เรารู้จัก

ไม่รู้จัก แต่ ได้ยิน ได้รู้ข่าวคราว

ดังนั้น

ทำไมสิ่งเหล่านี้

มันจะเกิดกับเราบ้างไม่ได้

ใจ

ของเรา

ไม่ฟูมฟาย ไม่เสียใจ

ไม่ร้องไห้ ไม่มีทุกข์ คือ แรงเสียดทานใด

ไม่มีผล ไม่มีอิทธิพล ต่อใจเรา

ได้เลยนั่นเอง

คือ

อุเบกขา

แต่

มิได้หมายความว่า

ให้ปล่อยชีวิต เป็น เกี๊ยลอยน้ำ

ปล่อยไปตามยะถากรรม

อันนี้ไม่ใช่อุเบกขา

ใครมาตีหัว ปล่อยให้ตี

อันนี้ไม่ใช่อุเบกขา

ใครมารุกราน พังรั้วบ้าน

ปล่อยให้พัง อันนี้ไม่ใช่อุเบกขา

ใครมาทำร้ายพ่อ แม่ ลูกเรา

ปล่อยให้ทำ นั่งดู นอนดู

ไม่ต่อสู้ไม่ป้องกัน

อันนี้ไม่ใช่อุเบกขา

ใครเข้ามา ข่มขืน ลูกเมีย

พ่อแม่พี่น้อง ปล่อยให้ข่มขืน

ยืนดู นั่งดู นอนดู ไม่ช่วย

อันนี้ ไม่ใช่อุเบกขา

อันนี้เรียกว่า

ปัญญาทราม ปัญญาอ่อน

นะจ๊ะพวกเรา

ให้ดูตัวอย่าง

พระพุทธเจ้า จากพระไตรปิฎก

(ก็ไม่ค่อยอ่านกัน...ใช่ป่าว)

พระพุทธเจ้า

มีมาร มีผู้รุกราน จาบจ้วง ล่วงเกิน

แม้ว่าพระองค์จะเป็น

พระพุทธเจ้า

แล้วก็ตาม

มาร

ของพระองค์

ไม่ได้มีแต่เทวทัตเท่านั้น

พระองค์

อยากให้พวกเรา

ชาวบ้านสวนพีระมิด

คิดใหม่ ทำใหม่ ชาติไทย

จึงจะรอดได้

พระพุทธองค์

จึงทรงให้ดู พระองค์

เป็นแบบอย่าง

ถ้าใครมีพระไตรปิฎก

ฉบับที่ทำให้ง่ายแล้ว ก็ให้อ่าน

หน้า 47-56 หมวด 3 นะ

********************************************

ณ บัดนี้

เบื้องบน และ ท้าวเวสสุวรรณ

มีบัญชาลงมา ให้บอกทุกคนว่า

กฎแห่งกรรม ยุติธรรมที่สุด

ใคร

มีปัญญาแค่ไหน

ชีวิต

ก็จะเป็นไป

ตามปัญญาของตน

แค่นั้น

พระพุทธองค์

ท่านทรงมีพุทธญาณ

เล็งแลเห็น

ผู้ที่

อ้างว่า

รัก เคารพ นับถือ

พระองค์

แต่

ไม่เคยทำตาม

แบบอย่างที่พระองค์ทำไว้

ที่บอกว่า

พระองค์ไม่ทุกข์

ไม่เครียด ไม่เศร้า ไม่กลัว

ไม่หนีปัญหา เผชิญทุกปัญหา

ด้วยปัญญา ด้วยจาจา

จัดการผู้ล่วงเกิน ผู้รุกราน

จนกว่าจะชนะ

เมื่อมีภัย มีศรัตรูรุกราน

แต่

พวกเราทุกข์

พวกเราเครียด พวกเราเศร้า

พวกเรากลัว พวกเราไม่กล้าเผชิญ

ปัญหา พวกเราไม่ใช้ปัญญา

ไม่ใช้วาจาจัดการ สั่งสอน

ผู้บุกรุก ผู้รุกราน

ไม่หยุด จนกว่าจะชนะ

แต่

พวกเรา

หนีปัญหา โดยเฉพาะ

ถ้าไม่ใช่ปัญหาของเรา เราไม่สน

แต่

ถ้าทุกข์นั้น ปัญหานั้น

เป็นของเรา เราก็เดือดร้อน ดิ้นรน

หาคนช่วย แค่ป่วย แค่จน

ก็ดั้นด้นไปหาคนช่วยทั่ว

แค่กลัวตาย ทั้งที่ยังไม่ตาย

ก็ดิ้นรนหาที่ปลอดภัย

เราเป็นยังไงกันแน่

หรือว่า

ใครไม่ได้เป็นอย่างนี้บ้าง

ก็ว่ามา นะจ๊ะ

พวกเรา

ได้แต่ทุกข์ แต่ ไม่ลงมือทำ

พวกเรา ได้แต่ เม้าท์

กันเอง แต่ ไม่มีปัญญา

เม้าท์ เพื่อ สยบ มาร

เรื่องนินทา เรื่องด่า

เก่ง

แต่พอเจอ

ศรัตรู เดินหนี ซะงั้น

ไม่ได้ใช้ปาก ที่เคยทำบาปมา

สร้างกรรมดี ลบล้างกรรมชั่ว

ด้วยการใช้ปาก สั่งสอน

อบรม คนที่หลงผิด

ให้กลับตัวกลับใจ

กลับท้อแท้

คิดว่าพอเขาไม่เชื่อ

ก็เลยหยุดพูดกับคนอื่นไปด้วย

คนนั้นไม่เชื่อ

หยุดพูดต่อน่ะ ถูกแล้ว

แต่ต้องไม่หยุด

ที่จะพูดกับคนอื่นอีกต่อไป

คิดว่า

โลกนี้ มีคนแค่ 2-3 คน

หรือไง ที่คุณต้องช่วย

ท่านพ่อ เวสสุวรรณ

ให้ถามว่า

ทุกครั้งที่คุณคิดอะไร

ทำอะไร

ขอให้ลองคิดว่า

ถ้า อ.อุบล คิดแบบคุณ

และ

ทำแบบคุณบ้าง

จะดีไหม

โดยเฉพาะ

คิดกับคุณ และ ทำต่อคุณ

ลองตอบซิ คนดี

*****************

คนส่วนใหญ่

นมัสการองค์พระสัมมาสัมพุทธเจ้า พระธรรม พระอริยสงฆ์

กราบขอบพระคุณท่านอาจารย์อุบล

ขออนุโมทนาบุญกับคุณพัทธ์ธีราครับ

และเพื่อให้ตรงกับที่ท่านอาจารย์อุบลได้เคยเมตตาอธิบาย

ในพระสูตรเรื่องนี้ ผมกราบขอนำคำสอนของท่านอาจารย์

ที่แสดงธรรมแก่ลูกหลานในคืนวันที่ 6 ส.ค. 54 มาไว้ ณ ที่นี้ครับ

************************************************************************

ตอนที่มานพพูดกับ

พระพุทธเจ้า แล้ว มานพผู้นั้น

เดินไป เดินมา ไม่นั่งลง

พระพุทธองค์

จึงทรงถามว่า

เวลาที่ท่านคุยกับ

ผู้หลักผู้ใหญ่ในหมู่พรามณ์

ท่านทำกิระยาอย่างนี้หรือ

มานพ

ตอบพระพุทธองค์ว่า

ไม่

ถ้าเขาคุยกับผู้ใหญ่ในหมู่พรามณ์

เขาจะสำรวม ถ้าผู้ใหญ่นั่ง

เขาก็จะนั่งลงพูด

ถ้าผู้ใหญ่เดิน เขาก็จะเดินพูด

แต่นี่เขากำลังสนทนากับ

คนหัวโล้น ชั้นต่ำ

จึงไม่จำเป็นต้องสำรวม

๔. ศีลและปัญญาอาศัยกัน

       สมัยหนึ่ง พระผู้มีพระภาคเจ้าเสด็จจาริกไปในอังคชนบท คือ แคว้นอังคะ พร้อมด้วยภิกษุสงฆ์หมู่ใหญ่ประมาณ ๕๐๐ รูป เสด็จถึงเมืองจัมปาในแคว้นอังคะ ประทับอยู่ใกล้สระโบกขรณี(สระบัว) ชื่อคัคคราในนครจัมปานั้น

       สมัยนั้นเมืองจัมปากำลังเป็นเมืองมั่งคั่ง อยู่ในการปกครองของพระเจ้าพิมพิสาร  ทรงปกครองทั้งสองแคว้น คือทั้งอังคะและมคธ แต่ทรงมอบหมายให้โสณทัณฑพราหมณ์ครองนครจัมปา

       พราหมณ์และคหบดีชาวนครจัมปาได้สดับเกียรติคุณอันดีงามของพระผู้มีพระภาคเจ้า และทราบว่าเวลานี้เสด็จมายังนครจัมปา ประทับอยู่ริมสสระโบกขรณีคัคครา  จึงเดินกันไปเฝ้าพระพุทธเจ้า

       พราหมณ์โสณทัณฑะ  พักผ่อนอยู่บนปราสาทชั้นบนได้มองลงมา  เห็นชาวนครกำลังเดินกันเป็นกลุ่ม ๆ มุ่งหน้าไปยังสระคัคครา จึงถามผู้ใกล้ชิดว่าเขาไปทำอะไรกัน ผู้ใกล้ชิดตอบว่าพวกเขาพากันไปเฝ้าพระสมณโคดมศากยมุนี  ผู้มีพระเกียรติคุณระบือไกลว่า เป็นพระอรหันต์  ตรัสรู้เองโดยชอบ ฯลฯ

       ท่านพราหมณ์จึงให้ผู้ใกล้ชิดไปบอกประชาชนว่า  ขอให้รอก่อน พราหมณ์โสณทัณฑะจะไปด้วย  เวลานั้นมีพราหมณ์ต่างเมืองประมาณ ๕๐๐ คน มาพักอยู่ในนครจัมปาด้วยกิจธุระบางอย่าง  ได้ทราบว่าพราหมณ์โสณทัณฑะจะไปเฝ้าพระสมณโคดม  จึงพากันห้ามด้วยเหตุผลหลายประการที่ไม่ควรไปเฝ้าพระสมณะโคดม เช่น

๑.    ถ้าไปเฝ้า เกียรติยศของโสณทัณฑพราหมณ์จะเสื่อม เกียรติยศของพระสมณโคดมจักรุ่งเรือง

๒.    โสณทัณฑพราหมณ์เป็นอุภโตสุชาต  เกิดดีทั้งสองฝ่าย คือ ทั้งฝ่ายมารดาและฝ่ายบิดา ๗ ชั่วคน

๓.    โสณทัณฑพราหมณ์เป็นผู้มั่งคั่งมีทรัพย์มาก

๔.   โสณทัณฑพราหมณ์เป็นผู้คงแก่เรียน จบไตรเพท (คัมภีร์ทั้ง ๓ ของพราหมณ์)

๕.   เป็นผู้มีรูปงามน่าเลื่อมใส

๖.    เป็นผู้มีศีล

๗.   เป็นผู้มีวาจาไพเราะสละสลวย ทำให้ผู้ฟังเข้าใจเนื้อความได้ชัดเจน

๘.   เป็นอาจารย์และปาจารย์ (คืออาจารย์ของอาจารย์ หรืออาจารย์ใหญ่) ของคนหมู่มาก

๙.   เป็นผู้แก่เฒ่า  เป็นผู้ใหญ่ผ่านวัยมามาก ส่วนพระสมณโคดมยังหนุ่มอยู่

๑๐. เป็นผู้ซึ่งเป็นที่เคารพนับถือของพระเจ้าพิมพิสาร จอมเสนาแห่งแคว้นอังคะและมคธ

๑๑. แม้พราหมณ์ผู้ใหญ่ เช่น โปกขรสาติพราหมณ์ก็ยังเคารพนับถือและยกย่อง

๑๒. เป็นผู้ครองเมืองที่มั่งคั่งสมบูรณ์

       ด้วยเหตุผลดังกล่าวนี้แหละ  โสณทัณฑพราหมณ์จึงไม่ควรไปเฝ้าพระสมณโคดม  แต่พระสมณโคดมควรจะมาหาโสณทัณฑพราหมณ์

       พราหมณ์โสณทัณฑะกล่าวว่า  ข้าพเจ้าฟังท่านทั้งหลายมามากแล้ว  ขอท่านได้โปรดฟังข้าพเจ้าบ้าง  ข้าพเจ้าก็มีเหตุผลอยู่ในการที่จะไปเฝ้าพระสมณโคดม  เหตุผลของข้าพเจ้าเป็นดังนี้

๑.    พระสมณโคดมทรงเป็นอุภโตสุชาต เกิดดีทั้งฝ่ายมารดา และบิดาสืบต่อกันลงมา ๗ ชั่วคน

๒.    ทรงสละพระญาติวงศ์ออกผนวช

๓.    ทรงสละทรัพย์สินเป็นอันมากออกผนวช

๔.   ทรงกำลังหนุ่มแน่น

๕.   เมื่อพระมารดา (เลี้ยง) พระราชบิดาและพระประยูรญาติคร่ำครวญอยู่นั้น ได้เสด็จออกผนวชแล้ว

๖.    ทรงมีพระรูปงาม

๗.   ทรงสมบูรณ์ด้วยศีล มีศีลอันเป็นกุศล คือมีศีลดี

๘.   มีวาจาไพเราะ มีพระสำเนียงไพเราะ สละสลวย ผู้ฟังเข้าใจได้ดี

๙.   ทรงเป็นอาจารย์และปาจารย์ของคนหมู่มาก

๑๐. ทรงสิ้นกามราคะแล้ว

๑๑.ทรงเป็นกรรมวาที กิรินวาที  คือ ทรงรับรองเรื่องกรรม และผลของกรรม และไม่ทรงมุ่งร้ายต่อพวกพราหมณ์

๑๒. ทรงออกผนวชจากสกุลสูง คือสกุลกษัตริย์

๑๓. ทรงออกผนวชจากสกุลที่มั่งคั่ง

๑๔.ชนต่างแคว้นพากันมาทูลถามปัญหาพระองค์

๑๕. หมู่เทวาก็ยอมรับและถือพระองค์ว่าเป็นที่พึ่ง

๑๖.  ทรงมีพระเกียรติคุณระบือไกลว่าเป็นพระอรหันต์ ตรัสรู้เองโดยชอบ ฯลฯ

๑๗. ทรงสมบูรณ์ด้วยมหาบุรุษลักษณะ ๓๒ ประการ

๑๘.  ทรงมีปกติกล่าวเชื้อเชิญ เจรจาผูกไมตรี ช่างปราศรัย มีพระพักตร์เบิกบาน

๑๙. ทรงเป็นที่เคารพรักของพุทธบริษัททั้ง ๔ ยิ่งนัก

๒๐. ทรงพำนักอยู่ ณ ที่ใด อมนุษย์ทั้งหลายในที่นั้นไม่เบียดเบียนกัน

                                     ฯลฯ

       เมื่อโสณทัณฑพราหมณ์กล่าวอย่างนี้จบแล้ว  พวกพราหมณ์ต่างเมืองจึงกล่าวสนับสนุนว่า  ถ้าพระสมณโคดมทรงมีพระคุณสมบัติเช่นนี้ก็ควรไปเฝ้า  แม้จะต้องเดินทางไกลถึงร้อยโยชน์  หรือจะต้องมีเสบียงติดตัวไปก็ควรทีเดียว

       โสณทัณฑะพราหมณ์พร้อมด้วยบริวารไปเฝ้าพระศาสดา ขณะที่เดินทางอยู่ท่านมีความวิตกอยู่ว่า ในการเข้าเฝ้าพระสมณโคดมครั้งนี้ มีเรื่องหนักใจอยู่ คือเกรงว่าจะถามปัญหาไม่ถูกต้อง หรือตอบปัญหาไม่ถูกต้อง  พระศาสดาจะทรงทักท้วงหรือติติง เมื่อเป็นเช่นนี้ก็จะขายหน้าหรือเสื่อมเสียเกียรติยศในฐานะเป็นผู้ครองบ้านครองเมือง  เมื่อเข้าเฝ้าพระพุทธเจ้าแล้วก็ยังคิดเช่นนี้อยู่  และคิดต่อไปว่าเมื่อเสื่อมเสียเกียรติยศก็จะเสื่อมความนิยมนับถือ และเสื่อมทรัพย์โดยลำดับ

       พระศาสดาทรงทราบวารจิต คือความนึกคิดในใจของพราหมณ์ จึงสนทนาปราศรัยในเรื่องง่าย  ตรัสถามเฉพาะเรื่องที่พราหมณ์ถนัด มีความชำนาญ เช่น ตรัสถามว่า บุคคลประกอบด้วยองค์คุณเท่าใดหรืออย่างไร จึงจะเรียกว่าเป็นพราหมณ์โดยสมบูรณ์

       เมื่อได้ฟังพระดำรัสถามเช่นนี้ พราหมณ์สมใจยิ่งนัก ยืดกายขึ้นมองดูบริวารของตนแล้วกราบทูลว่า

       บุคคลจะเป็นพราหมณ์โดยสมบูรณ์ต้องประกอบด้วยองค์คุณ ๕ อย่าง คือ

๑.    อุภโตสุชาต เกิดดีทั้งสองฝ่าย คือ มีมารดาบิดาเป็นพราหมณ์มาตลอด ๗ ชั่วคน (อุภโตสุชาโต)

๒.    จำมนต์ได้ (มนตธโร) คือ รอบรู้ในไตรเพท อันเป็นคัมภีร์หลักของพราหมณ์

๓.    เป็นผู้มีรูปงาม (อภิรูป) น่าเลื่อมใส

๔.   เป็นผู้มีศีล

๕.   เป็นผู้มีปัญญา

       พระศาสดาตรัสถามว่า องค์คุณทั้ง ๕ นี้ จะลดเสียบ้างได้หรือไม่ คือไม่ต้องครบองค์ ๕ ก็เป็นพราหมณ์ได้

       พราหมณ์ทูลตอบว่าได้ ควรลดข้อ ๓ คือข้อมีรูปงามลงได้ก่อน

       “ถ้าจะลดลงอีกได้หรือไม่” พระศาสดาตรัสถาม

       “ได้ พระเจ้าข้า” พราหมณ์ทูลตอบ

       “ลดข้อไหน”

       “ข้อว่าจำมนต์ได้ พระเจ้าข้า”

       “จะลดลงอีกได้หรือไม่”

       “ได้ พระเจ้าข้า”

       “ข้อไหน”                                

       “ข้ออุภโตสุชาต  พระเจ้าข้า” พราหมณ์ทูลตอบ

       “เป็นอันว่า  องค์คุณที่สำคัญจริง ๆ สำหรับผู้เป็นพราหมณ์คงมีเพียง ๒ ประการเท่านั้น คือ ศีลและปัญญา”

       เมื่อโสณทัณฑพราหมณ์กล่าวเช่นนี้  พวกพราหมณ์ผู้เป็นบริวารต่างส่งเสียงอื้ออึงขึ้น ไม่เห็นด้วยและกล่าวว่า โสณทัณฑพราหมณ์กล่าวลบหลู่วรรณะ หรือลักษณะรูปร่างของพราหมณ์ กล่าวลบหลู่มนต์และลบหลู่ชาติตระกูล  คล้อยตามคำสอนของพระสมณโคดมอย่างเดียวตะพึดตะพือ

       พระศาสดาตรัสว่า ถ้าพวกเขาเห็นว่าโสณทัณฑพราหมณ์เป็นคนอ่อนการศึกษา พูดไม่ดี ไม่มีปัญญาแล้ว  ก็ขอให้โสณทัณฑะหยุดเสีย  และพวกเขานั่นแหละจงสนทนากับพระองค์  แต่ถ้าพวกเขาเห็นว่า โสณทัณฑะมีการศึกษาดี มีปัญญา ก็ขอให้พวกเขาหยุดเสีย ปล่อยให้โสณทัณฑะสนทนากับพระองค์

       พราหมณ์โสณทัณฑะได้ทูลขอร้องพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า ขอพระองค์อย่าต้องลำบากใจเรื่องนี้เลย  เขาจะสนทนาในเรื่องนี้กับพวกบริวารเอง  และแล้วโสณทัณฑะก็กล่าวกับพวกพราหมณ์ผู้เป็นบริวาร โดยยกอังคกมานพหลานของตนซึ่งนั่งอยู่ในที่นั้นด้วย ขึ้นเป็นตัวอย่างว่า   อังคกมาณพเป็นผู้มีชาติดี  มีรูปงาม  จำมนต์ของพราหมณ์ได้  แต่ถ้าอังคกมาณพจะพึงเป็นคนฆ่าสัตว์  ลักทรัพย์  คบหาภรรยาของผู้อื่น  พูดเท็จและดื่มน้ำเมาแล้ว  ชาติตระกูลก็ดี ความเป็นผู้มีรูปงามก็ดี มนต์ก็ดี จะช่วยอะไรได้ (เขาก็คงเป็นคนเลวอยู่นั่นเอง) แต่ศีลและปัญญาเป็นสิ่งสำคัญซึ่งขาดไม่ได้

       พระศาสดาตรัสถามต่อไปว่า  เมื่อเหลือ ๒ ประการเช่นนี้แล้ว จะลดลงได้อีกหรือไม่  โสณทัณฑะกราบทูลว่า ลดอีกไม่ได้แล้ว  เพราะศีลและปัญญาอาศัยกัน  ศีลช่วยให้ปัญญาบริสุทธิ์  ปัญญาช่วยให้ศีลบริสุทธิ์  ศีลมีในบุคคลใด ปัญญาก็มีในบุคคลนั้น  ปัญญามีในบุคคลใด ศีลก็มีในบุคคลนั้น  ปัญญาย่อมมีแก่ผู้มีศีล และศีลย่อมมีแก่ผู้มีปัญญา  นักปราชญ์ย่อมกล่าวว่าศีลและปัญญาเป็นยอดในโลก ศีลและปัญญาอาศัยกัน ทำให้บุคคลบริสุทธิ์  เปรียบเหมือนบุคคลใช้มือล้างมือ ใช้เท้าล้างเท้า

       พระผู้มีพระภาคทรงเห็นด้วยกับโสณทัณฑพราหมณ์ทุกประการ แต่ตรัสถามว่าศีลเป็นอย่างไร  ปัญญาเป็นอย่างไร  ข้อมีพราหมณ์ขอให้พระผู้มีพระภาคเจ้าอธิบาย

       พระพุทธองค์จึงทางแสดงประวัติของพระองค์เล็กน้อยว่า ทรงอุบัติในโลก เพื่อประโยชน์สุขของคนหมู่มาก  ของเทวดาและมนุษย์ ทรงแสดงธรรมงามทั้งเบื้องต้น ท่ามกลางและที่สุด  ต่อมามีผู้ฟังธรรมแล้วเลื่อมใสศรัทธาออกบวชตาม  เขาเป็นผู้มีอาชีพบริสุทธิ์ ถึงพร้อมด้วยศีล สำรวมอินทรีย์ ๖ มีตา เป็นต้น ประกอบด้วย สติสัมปชัญญะ สันโดษ

       ต่อจากนั้น ทรงแสดงจุลศีล มัชฌิมศีล และมหาศีล (ดังกล่าวแล้วในเรื่องที่ ๑) ทรงแสดงวิชชา ๘ ประการ อันเป็นเครือข่ายของปัญญา ซึ่งมีสมาธิเป็นบาทฐาน (ดังกล่าวแล้วในเรื่องที่ ๒)

       เมื่อจบพระธรรมเทศนา  โสณทัณฑพราหมณ์ทูลสรรเสริญพระธรรมเทศนาเป็นอันมาก ปฏิญาณตนเป็นอุบาสกถึงพระรัตนตรัยตลอดชีวิต และทูลอาราธนาพระศาสดาพร้อมด้วยภิกษุสงฆ์เพื่อเสวยภัตตาหารที่นิเวศน์ของตนในวันรุ่งขึ้น  พระศาสดาทรงรับอาราธนาด้วยอาการดุษณี

       วันรุ่งขึ้น  เมื่อโสณทัณฑพราหมณ์ถวายภัตตาหารพระศาสดาและภิกษุสงฆ์เรียบร้อยแล้ว  ได้กราบทูลให้ทราบเงื่อนไขบางประการที่เกี่ยวกับพระผู้มีพระภาคเจ้า คือ ตนเองนั้นเป็นผู้มียศใหญ่ เป็นผู้ครองเมือง ถ้าอยู่ท่ามกลางบริวารเมื่อเห็นพระผู้มีพระภาค ถ้าจะพึงลุกจากอาสนะต้อนรับ  บริวารก็จะดูหมิ่นเป็นเหตุให้เสื่อมยศและเสื่อมทรัพย์ เพราะฉะนั้น ถ้าเขาประคองอัญชลี (ยกมือไหว้) ก็ขอให้ทรงถือว่าเป็นการลุกจากอาสนะ (ที่นั่ง) ถ้าเขาเปลื้องผ้าโพกศีรษะออกก็ขอให้ถือว่าเป็นการอภิวาท (กราบ) ด้วยเศียรเกล้า ถ้าอยู่ในยานพาหนะและยกปฏักขึ้น ขอให้ทรงถือว่าเป็นการลงจากยาน ถ้าอยู่ในยานและลดร่ม ขอให้ทรงถือว่าเป็นการอภิวาทด้วยเศียรเกล้า เช่นกัน

       พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงรับทราบตามนั้น  และทรงแสดงธรรมให้โสณทัณฑพราหมณ์ถือเอาธรรมเป็นทางดำเนินให้อาจหาญในการละทุจริต ประพฤติสุจริต ให้ร่าเริงบันเทิงใจ แล้วเสด็จกลับ

       โสณทัณฑสูตรนี้แสดงความสำคัญของศีลและปัญญาว่าต้องอาศัยกัน  ขาดอย่างใดอย่างหนึ่งไม่ได้ คนที่ไม่มีศีลเปรียบเหมือนบ้านเรือนที่ไม่สะอาด  คนที่ขาดปัญญาเปรียบเหมือนบ้านเรือนที่ไม่มีแสงสว่าง  ศีลทำให้กาย วาจา สะอาดหมดจด  งดงาม  สมาธิทำให้ใจสงบบริสุทธิ์ตั้งมั่น ปัญญาทำให้ใจสว่าง  รวมเป็นสะอาด สงบและสว่าง   ในพระสูตรนี้มิได้แสดงสมาธิไว้โดยตรง แต่ขอให้ทราบว่า แฝงอยู่ในปัญญาดังพุทธภาษิตว่า

       “ฌาน (สมาธิ) ย่อมไม่มีแก่ผู้ไม่มีปัญญา ปัญญาไม่มีแก่ผู้ไม่มีฌาน  ฌานและปัญญามีในบุคคลใด ผู้นั้นย่อมอยู่ใกล้พระนิพพาน”

       “ฌาน แปลว่า ความเพ่งก็ได้  คือเพ่งพินิจโดยแยบคาย หรือความคิดเป็น   คิดถูกต้องตามที่เป็นจริง  เมื่อคิดถูกต้องก็ได้ปัญญาที่ถูกต้อง  และปัญญาที่ถูกต้องทำให้คิดถูกต้อง  ฌานและปัญญาอาศัยกันและกันอย่างนี้นำไปสู่ความดับทุกข์กับปัญหาต่าง ๆ ซึ่งเผชิญหน้ากับมนุษย์อยู่ทุกวัน ทุกเดือน ทุกปี

๕. การทำความดี

     ที่ลงทุนน้อยแต่ได้ผลมาก

       ครั้งหนึ่ง พระพุทธเจ้าเสด็จจาริกไปในแคว้นมคธ พร้อมด้วยภิกษุสงฆ์หมู่ใหญ่  ได้เสด็จถึงหมู่บ้านพราหมณ์ชื่อขานุมัตตะ  ประทับ ณ สวนอัมพลัฏฐิกา (สวนมะม่วงหนุ่ม) ใกล้หมู่บ้านขานุมัตตะนั่นเอง ซึ่งหมู่บ้านนี้ พระเจ้าพิมพิสารได้พระราชทานให้พราหมณ์กูฏทันตะเป็นผู้ครอบครอง

       ครั้งนั้น  พราหมณ์กูฏทันตะกำลังเตรียมบูชามหายัน  โดยการจับโคผู้ ๗๐๐ ลูกโคผู้ ๗๐๐ ลูกโคเมีย ๗๐๐ แพะ ๗๐๐ แกะ ๗๐๐ รวม ๓,๕๐๐ ตัวไปผูกไว้กับหลักเพื่อบูชายัน

       ส่วนพราหมณ์และคหบดีชาวขานุมัตตะได้สดับข่าวว่า บัดนี้พระผู้มีพระภาคเจ้าเสด็จมาประทับ ณ สวนอัมพลัฏฐิกาแล้ว พระองค์ทรงมีเกียรติคุณระบือไปว่าเป็นพระอรหันต์ ตรัสรู้เองโดยชอบ ฯลฯ จึงชวนกันไปเฝ้า  เดินกันไปเป็นหมู่ ๆ พราหมณ์กูฏทันตะพักกลางวันอยู่บนปราสาท (หมายถึง บ้าน ๒ ชั้น หรือ ๓ ชั้น) ชั้นบนได้เห็นพราหมณ์และคหบดีกำลังเดินกันไปเป็นกลุ่ม ๆ จึงถามคนใกล้ชิด (ทำนองเดียวกับที่กล่าวแล้วในเรื่องโสณทัณฑพราหมณ์)

       พราหมณ์กูฏทันตะคิดว่า  พระสมณโคดมคงจะทราบมหายัญ ๓ ประการ พร้อมด้วยบริขาร ๑๖ (บริขาร คือเครื่องประกอบ) เราควรไปถามพระสมณโคดม เขาจึงไปกับชาวบ้านเหล่านั้น

       เวลานั้นมีพราหมณ์หลายร้อยคนมาพักอยู่ที่หมู่บ้านขานุมัตตะ ด้วยหวังว่าจะบริโภคมหายัญของกูฏทันตพราหมณ์ ได้พากันห้ามเขามิให้ไปเฝ้าพระพุทธเจ้าด้วยเหตุผลเดียวกับที่พราหมณ์พวกหนึ่งได้ห้ามโสณทัณฑพราหมณ์ (ในเรื่องก่อน) และกูฏทันตะก็ตอบทำนองเดียวกับที่โสณทันฑพราหมณ์ตอบ

       ตกลงว่าพราหมณ์กูฏทันตะได้ไปเฝ้าพระพุทธเจ้า ขอให้ทรงแสดงธรรมเกี่ยวกับเรื่องยัญสมบัติ ๓ ประการ ซึ่งมีบริขาร ๑๖

       พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงเล่าเรื่องพระเจ้ามหาวิชิตราช (กษัตริย์ในอดีต) ให้ฟังว่าทรงมั่งคั่งมาก  ทรงปรารภจะบูชายัญเพื่อให้ได้บุญกุศลอันเป็นเหตุให้สมบัติของพระองค์ยั่งยืน  เป็นประโยชน์และความสุขแก่พระองค์ตลอดไป  จึงตรัสเรียกพราหมณ์ปุโรหิต (พราหมณ์ผู้สอนธรรมในราชสำนัก) มาตรัสถามว่าจะทำอย่างไร

       พราหมณ์ปุโรหิตทูลว่า  ให้กำจัดเสี้ยนหนามของบ้านเมืองเสียก่อน  คือปราบโจรผู้ร้าย แต่วิธีปราบนั้นให้ปราบที่ต้นเหตุ คือ จัดการเศรษฐกิจให้ดี ให้ทุกคนมีพอกินพอใช้ตามสมควร  ไม่ขาดแคลนปัจจัยพื้นฐานอันเป็นสิ่งจำเป็นสำหรับชีวิต  มอบข้าวเปลือกหรือพันธุ์ข้าวที่ดีแก่กสิกรผู้ขยัน มอบทุนแก่พ่อค้าวานิช  และปูนบำเหน็จแก่ข้าราชการตามโอกาสอันควร พระเจ้ามหาวิชิตราชทรงให้ทำตามคำแนะนำของพราหมณ์  ปรากฏว่าได้ผลดี ประชาชนอยู่เย็นเป็นสุข ทุกคนขวนขวายประกอบการงานตามหน้าที่ของตน ไม่มีการเบียดเบียนกัน  บ้านเมืองไม่มีเสี้ยนหนาม  ทรงปรึกษาพราหมณ์ปุโรหิตว่าจะให้ทำอย่างไรต่อไป

       พราหหมณ์ทูลแนะให้ปรึกษาหารือขอความร่วมมือในกิจการต่าง ๆ คือจะทำสิ่งใดก็ปรึกษาหารือขอความยินยอมจากกษัตริย์ผู้น้อย (อนุยนกษัตริย์) อำมาตย์ พราหมณ์ผู้ครองเมืองเล็กเมืองน้อยอยู่ รวมทั้งคหบดีผู้มั่งคั่ง เพื่อความสามัคคีเป็นน้ำหนึ่งใจเดียวกัน  เมื่อบุคคลเหล่านั้นเห็นด้วยแล้วจึงค่อยทรงกระทำ ทั้ง ๔ พวกนี้เรียกรวมว่า ฝ่ายอนุมัติ ๔ จัดเป็นบริขารหรือบริวารของยัญ

       องค์พระเจ้ามหาวิชิตราชเอง  ทรงประกอบด้วยพระคุณสมบัติ ๘ ประการ คือ

๑.   อุภโตสุชาต

๒.  ทรงมีรูปงาม

๓.  ทรงมั่งคั่ง

๔.  ทรงมีกำลังคน คือ สมบูรณ์ด้วยเสนาทั้ง ๔ เหล่า ซึ่งอยู่ในวินัย คอยปฏิบัติตามพระราชบัญชา ๔ เหล่า คือ กองทัพ ช้าง ม้า รถและพลเดินเท้า (ทหารราบ)

๕.  ทรงมีพระราชศรัทธา หมั่นบริจาค เป็นประดุจบ่อเป็นที่ดื่มของสมณพราหมณ์ คนกำพร้า คนเดินทาง วณิพก (คนขอทานพิการ) ยาจก (คนขอทานยาจก)

๖.  ทรงเป็นพหูสูต (ทรงศึกษามาก)

๗. ทรงทราบความหมายของข้อความที่ทรงศึกษานั้นว่าข้อนี้มีความหมายอย่างนี้ ๆ

๘. ทรงเป็นบัณฑิต เฉียบแหลม

        นี่ก็เป็นบริขาร หรือบริวารของยัญ (รวมเป็น ๑๒)

       ฝ่ายพราหมณ์ปุโรหิตประกอบด้วยคุณสมบัติ ๔ ประการ คือ

๑.   เป็นอุภโตสุชาต

๒.  เป็นผู้มีการศึกษาดี จำมนต์ได้ จบไตรเพท

๓.  เป็นผู้มีศีล มีความประพฤติดี

๔.  เป็นผู้มีปัญญา

       นี่ก็เป็นบริขาร หรือบริวารของยัญอีก ๔ ประการ (รวมเป็น ๑๖)

      ยัญญสัมปทา คือ ความสมบูรณ์แห่งยัญ ๓ ประการ คือเมื่อทรงทำมหายัญอยู่ มิได้เดือดร้อนพระทัยว่า (๑) ทรัพย์สมบัติของเราจักหมดสิ้นไป (๒) กำลังหมดเปลืองไป (๓) ได้หมดเปลืองไปแล้ว

       นี่คือยัญญสัมปทา ๓ ประการ ประกอบด้วยบริขาร ๑๖ ดังกล่าวมา

       พราหมณ์ปุโรหิตได้แสดงธรรมเพื่อกำจัดความเดือดร้อนพระทัยของพระเจ้ามหาวิชิตราช (หากพึงมี) ต่อไปว่า

       คนที่มาสู่ยัญพิธีของพระเจ้ามหาวิชิตราช  ย่อมมีทั้งคนมีศีลธรรมและคนไม่มีศีลธรรม  ในการนี้ขอให้พระราชาทรงคำนึงถึงแต่ผู้มีศีลธรรมเท่านั้น  ส่วนผู้ไม่มีศีลธรรมจักได้รับผลแห่งกรรมของเขาเอง  เพื่อความสบายพระทัยของพระราชาในการทำมหายัญ (คือ การบริจาคทาน)

       เรื่องนี้เป็นตัวอย่างอันดี สำหรับผู้บริจาคซึ่งรู้สึกตะขิดตะขวงใจในผู้รับว่าจะเป็นผู้มีศีลธรรมหรือไม่

       พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัวกับกูฏทันตพราหมณ์ต่อไปว่า พราหมณ์ปุโรหิตของพระเจ้ามหาวิชิตราชได้ทูลพระราชาว่า  เมื่อทรงบำเพ็ญมหายัญ ๓ ประการ ซึ่งมีบริขาร ๑๖ ดังกล่าวนี้แล้ว  ย่อมไม่มีใครติเตียนได้ในกรณีต่าง ๆ เช่น ทรงทำมหายันเพียงผู้เดียว มิได้ชักชวนอนุยนตกษัตริย์ เป็นต้น และติเตียนไม่ได้ในคุณสมบัติส่วนพระองค์และแม้ในคุณสมบัติของปุโรหิตของพระองค์

       พระศาสดาตรัสต่อไปว่า  ในยัญนั้นไม่ต้องฆ่าสัตว์ชนิดใด ๆ เลย ไม่ต้องตัดต้นไม่มาทำเป็นหลักยัญ เป็นต้น ไม่ต้องมีอาชญาคุกคามต่อทางกรรมกร  ไม่ต้องทำให้เขามีหน้านองด้วยน้ำตา  ร้องไห้ ทำการงานที่เขาไม่ปรารถนาทำ เพราะยัญนั้นสำเร็จได้ด้วยวัตถุเพียง เนยใส น้ำมัน เนยข้น เปรียง น้ำผึ้ง น้ำอ้อย เป็นต้น  พวกอนุยนตกษัตริย์  อำมาตย์  พราหมณ์และคหบดีผู้มั่งคั่งก็ยินดีบริจาคทานตามอย่างพระเจ้ามหาวิชิตราช

       เมื่อพระผู้มีพระภาคตรัสอย่างนี้แล้ว  พวกพราหมณ์บริวารของกูฏทันตะก็ส่งเสียงอื้ออึงขึ้นด้วยความยินดี  ชื่นชมพระดำรัสของพระผู้มีพระภาคเจ้า  ส่วนกูฏทันตะพราหมณ์นั่งนิ่งเฉย  เมื่อถูกเพื่อนพราหมณ์ถามถึงอาการที่นั่งเฉยนั้นว่าไม่ยินดีหรืออย่างไร  เขาตอบว่ายินดีมาก  แต่กำลังคิดอยู่ว่า  พระเจ้ามหาวิชิตราชพรือพราหมณ์ปุโรหิตของพระองค์ในครั้งนั้นคนใดคนหนึ่งคือพระสมณโคดมในบัดนี้ ใช่หรือไม่  เขาทูลถามพระผู้มาพระภาคเจ้าถึงข้อสงสัยนั้น  พระพุทธองค์ตรัสว่าพราหมณ์ปุโรหิตของพระเจ้ามหาวิชิตราชในครั้งนั้นคือพระองค์เองในบัดนี้ 

       กูฏทันตะพราหมณ์ทูลถามต่อไปว่า  ยัญอย่างอื่นที่ใช้ทรัพย์น้อยกว่า  มีการตระเตรียมน้อยกว่า  แต่มีผลมากกว่ายัญสมบัติทั้ง ๓ ประการ ซึ่งมีบริขาร ๑๖ นี้มีอยู่หรือไม่

       พระพุทธองค์ทรงแสดงการบำเพ็ญคุณงามความดีซึ่งใช้ทรัพย์น้อย  มีการตระเตรียมน้อย  แต่มีผลมากโดยลำดับ ดังนี้

๑.  การให้ทานเป็นนิตย์  อุทิศท่านผู้มีศีล เป็นอนุกูลยัญ คือ รักษาธรรมเนียมที่ดีของตระกูลไว้  ยัญเช่นนี้ไม่มีการฆ่า  ไม่มีการเบียดเบียน  พระอรหันต์ทั้งหลายย่อมเข้าไปในยัญเช่นนี้

๒. การสร้างวิหารทาน  คือที่อยู่อาศัยถวายอุทิศสงฆ์ที่จรมาจาก ๔ ทิศ

๓.  การถึงพระพุทธเจ้า พระธรรม และพระสงฆ์ (ไตรสรณคมน์) ว่าเป็นที่พึ่งที่ระลึก  หรือเป็นแสงสว่างนำทางชีวิต  เป็นการนำชีวิตเข้าสู่ทิศทางอันถูกต้อง  ซึ่งจะก้าวเดินไปได้อีกไกลในวิถีทางแห่งชีวิตอันถูกต้องนั้น

๔. การรักษาศีล ๕ ให้บริสุทธิ์บริบูรณ์

๕. การออกบวชด้วยศรัทธา  เป็นผู้สมบูรณ์ด้วยศีลของบรรพชิต

       ต่อจากนั้น  พระพุทธองค์ได้ทรงแสดงจุลศีล มัชฌิมศีล และมหาศีล ฌาน ๔ และวิชชา ๘ ตามลำดับ (โดยนัยที่กล่าวแล้วในเรื่องก่อน)

       กูฏทันตพราหมณ์ทูลสรรเสริญพระธรรมเทศนาว่าแจ่มแจ้ง เหมือยหงายของที่คว่ำ เป็นต้น ปฏิญาณตนเป็นอุบาสกถึงพระรัตนตรัยตลอดชีวิต  สั่งให้ปล่อยสัตว์ชนิดต่าง ๆ ที่นำผูกไว้เพื่อบูชายัญทั้งหมด

       พระผู้มีพระภาคทรงแสดงธรรมแก่พราหมณ์  คือ อนุปุพพิกถา ๕ อันได้แก่ ทาน ศีล สวรรค์ (ผลของทานและศีล) กามาทีนพ (โทษของกาม) และเนกขัมมานิสงค์ (ผลดีของการออกจากกาม) ให้พราหมณ์ทีจิตใจอ่อนโยนพอสมควรแล้ว จึงทรงแสดงอริยสัจ ๔ ต่อ คือ ความจริงอันประเสริฐ ๔ ประการ ได้แก่ ทุกข์ สมุทัย (เหตุให้เกิดทุกข์) นิโรธ (ความดับทุกข์) มรรค (ข้อปฏิบัติซึ่งนำไปสู่ความดับทุกข์)

       พราหมณ์ฟังธรรมแล้วบรรลุโสดาปัตติผลเป็นโสดาบัน สิ้นความเคลือบแคลงสงสัยในคุณพระรัตนตรัย  ไม่ต้องมีผู้อื่นเป็นปัจจัยในคำสอนของพระศาสดา (คือไม่ต้องเชื่อผู้อื่นเหมือนก่อน เพราะได้เห็นด้วยตนเองแล้ว) ทูลอาราธนาพระศาสดาเพื่อเสวยภัตตาหารที่นิเวศน์ของตนในวันรุ่งขึ้น  พระผู้มีพระภาคทรงอาราธนาโดยอาการดุษณี

       วันรุ่งขึ้น  เสด็จพร้อมด้วยภิกษุสงฆ์ไปเสวยที่นิเวศน์ของกูฏทันตะพราหมณ์  เสร็จแล้วทรงแสดงธรรมให้พราหมณ์และบริวารสมาทาน เพื่อความอาจหาญ  ร่าเริงในการปฏิบัติธรรมยิ่ง ๆ ขึ้นไป แล้วเสด็จกลับ

       พระสูตรนี้  แสดงถึงสาระสำคัญแห่งการปฏิบัติที่ถูกต้องดีงามหลายอย่างทั้งทางโลกและทางธรรม เช่น

๑.   ทางกำจัดเสี้ยนหนามของบ้านเมือง ต้องกำจัดที่ต้นเหตุ เช่น จัดเศรษฐกิจให้ดี ให้ทุกคนมีงานทำ และให้คนมีศีลธรรมประจำใจ เป็นการกำจัดโจรผู้ร้ายในสังคม

๒.  ผู้ใหญ่จะทำอะไร ควรปรึกษาหารือขอความยินยอมจากผู้น้อยด้วย เพื่อเขาจะได้ร่วมมือด้วยความเต็มใจ

๓.  ผู้เป็นใหญ่ควรมีคุณสมบัติของผู้ใหญ่ มีคุณลักษณะที่ดี เป็นที่ยกย่องยอมรับของผู้น้อย

๔.  ที่ปรึกษาใกล้ชิดของผู้ใหญ่ควรเป็นคนมีศีลธรรมและมีปัญญา มีบุคลิกลักษณะน่านิยมนับถือ

๕.  การบำเพ็ญคุณงามความดีนั้น แม่มีทรัพย์น้อยก็อาจทำได้มาก ถ้าตั้งใจให้ดีและทำเป็น  ไม่ต้องมีทรัพย์เลยก็สามารถบำเพ็ญคุณงามความดีได้สูงกว่าผู้มีทรัพย์เสียอีก  ผู้ขัดสนจนทรัพย์จึงไม่ควรท้อถอยและสิ้นกำลังใจในการทำคุณงามความดี

๖. จุดหมายปลายทาง

     แห่งพระพุทธศาสนา

       ครั้งหนึ่ง พระพุทธเจ้าเสด็จประทับอยู่ ณ เรือนยอด (กูฏาคารศาลา) ในป่ามหาวัน เมืองเวสาลี ครั้งนั้น พราหมณ์ผู้เป็นทูตชาวมคธและชาวโกศลมาพักอยู่ที่เมืองเวสาลี พราหมณ์ทั้งสองพวกนี้ได้สดับข่าวว่า พระผู้มีพระภาคเจ้ามาประทับอยู่ ณ ศาลาเรือนยอด ในป่ามหาวัน  พระองค์มีพระเกียรติคุณอันระบือไปไกลว่า  ทรงเป็นอรหันต์ตรัสรู้เองโดยชอบ ฯลฯ พราหมณ์ทั้งสองพวกจึงพากันไปเฝ้า ขออนุญาตพระนาคิตะซึ่งเป็นพุทธอุปัฏฐาก (อุปัฏฐาก คือ ผู้ปฏิบัติบำรุงหรือผู้รับใช้ใกล้ชิด) อยู่ในเวลานั้น  แต่พระนาคิตะบอกว่า พระผู้มีพระภาคกำลังหลีกเร้นอยู่ (คือกำลังสงบอยู่) ไม่ควรรบกวน พราหมณ์ผู้เป็นทูตทั้งสองพวกจึงอยู่คอย

       เจ้าลิจฉวี (พวกเจ้าเมืองเวสาลีเรียกกันว่า เจ้าลิจฉวี ทั้งหมด) องค์หนึ่งพระนามว่า โอฐัทธะ (แปลว่า พระโอษฐ์แข็ง พระโอษฐ์หนา) เสด็จไปพร้อมด้วยบริวารเพื่อจะเฝ้าพระผู้มีพระภาค  แต่พระนาคิตะไม่อนุญาตเช่นเดียวกัน

       สามเณรรูปหนึ่งชื่อ สีหะ พูดกับพระนาคิตะว่า ควรเข้าไปกราบทูลพระผู้มีพระภาคเรื่องที่แขกทั้งสองคณะมาคอยเฝ้าอยู่  พระนาคิตะบอกให้สามเณรเข้าไปทูลเองถ้าสามเณรต้องการอย่างนั้น  สามเณรจึงเข้าไปกราบทูลให้ทรงทราบ พระศาสดาจึงรับสั่งให้สามเณรไปจัดที่รับรอง ณ ที่ร่มแห่งหนึ่งหลังที่ประทับของพระองค์

       เป็นอันว่า แขกทั้งสองคณะที่ได้เข้าเฝ้าเพราะความกล้าหาญและความโอบอ้อมอารีของสามเณร  โอฏฐัทธิลิจฉวีได้ทูลว่า มีลิจฉวีคนหนึ่งชื่อสุนักขัตตะเคยพูดกับท่านว่า  เขาอยู่กับพระสมณโคดมไม่ถึง ๓ ปี ก็สามารถเห็นรูปทิพย์ แต่ไม่ได้ยินเสียงทิพย์ อยากจะทูลถามพระสมณโคดมว่า ตาทิพย์ หูทิพย์ มีจริงหรือไม่ พระพุทธองค์ตรัสตอบว่า มีจริง เป็นผลต่อเนื่องของสมาธิภาวนา (คือ ทำสมาธิจนได้ฌาน ๔ แล้วน้อมจิตไปเพื่อได้ฌานทัสนะ คือ ตาทิพย์ หูทิพย์ นั้น)

       ท่านลิจฉวีผู้นั้นจึงทูลถามว่า การประพฤติพรหมจรรย์ในสำนักของพระผู้มีพระภาคก็เพื่อให้ได้สมาธิภาวนาอันมีตาทิพย์ หูทิพย์ เป็นผลเท่านั้นหรือ

       พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า ไม่ใช่อย่างนั้น ความดีอย่างอื่นที่สูงกว่านี้ ประณีตกว่านี้ยังมีอยู่อีกมาก เมื่อลิจฉวีทูลถาม ก็ตรัสบอกถึงความเป็นโสดาบันเพราะละสังโยชน์ ๓ อย่างได้ เป็นสกิทาคามีเพราะละสังโยชน์ ๓ อย่างได้ และทำราคะ โทสะ โมหะ ให้เบาบางลง เป็นอนาคามีเพราะละสังโยชน์เบื้องต่ำทั้ง ๕ ได้ และเป็นพระอรหันต์เพราะละสังโยชน์เบื้องสูง ๕ อย่างได้ นี่คือคุณธรรมที่สูงกว่าประณีตกว่าสมาธิภาวนาซึ่งมีหูทิพย์ ตาทิพย์เป็นผล

       โอฏฐัทธลิจฉวีนั้นชื่อเดิมว่า มหาลิ เพราะฉะนั้น เมื่อพระพุทธเจ้าตรัสเรียกเขาโดยชื่อ ก็ตรัสเรียกว่า มหาลิ มหาลิลิจฉวีได้ทูลถามต่อไปว่า มรรค หรือปฏิปทาเพื่อให้บรรลุธรรมอันสูงกว่าประณีตกว่า หรือธรรมอันเป็นไปเพื่อละสังโยชน์ ๑๐ นั้นมีอยู่อย่างไร  พระพุทธองค์ทรงแสดงอริยมรรค ประกอบด้วยองค์ ๘ คือ ความเห็นชอบ ดำริชอบ วาจาชอบ การกระทำชอบ อาชีพชอบ พยายามชอบ สติชอบ และสมาธิชอบ ว่าเป็นธรรมที่เป็นไปเพื่อละสังโยชน์ ๑๐ หรือเป็นไปเพื่อพระนิพพาน

       พระพุทธองค์ทรงเล่าให้โอฏฐัทธลิจฉวีฟังว่า  คราวหนึ่งพระองค์ประทับอยู่ที่โฆสิตารามเมืองโกสัมพี มีปริพพาชก (นักบวชลัทธิหนึ่งเที่ยวเร่ร่อนไปบ้าง ตั้งสำนักอยู่ประจำที่บ้าง) ๒ คน ชื่อ มัณฑิยะ และชาลิยะเข้าไปเฝ้า ทูลถามถึงปัญหาเรื่องชีวะกับสรีระ คือ คือ จิตกับกายเป็นอย่างเดียวกันหรือคนละอย่าง พระองค์ไม่ทรงตอบปัญหานั้นโดยตรง แต่ตรัสเล่าให้ฟังว่า พระองค์อุบัติมาในโลกเพื่อประโยชน์แก่โลกอย่างไร ทรงแสดงธรรมอันงามทั้งเบื้องต้น ท่ามกลาง และที่สุดอย่างไร ผู้เลื่อมใสในพระธรรมเทศนาของพระองค์แล้วออกบวชตาม สำรวมในศีลทั้ง ๓ ชั้น (จุลศีล มัชฌิมศีล และมหาศีล) ได้ฌาน ๔ วิชชา ๘ (ดังกล่าวแล้ว) เมื่อเป็นเช่นนี้ ภิกษุนั้นย่อมไม่สนใจเรื่องชีวะกับสรีระว่าเป็นอย่างเดียวกันหรือไม่ (คือได้พบสิ่งที่สูงกว่าประณีตกว่าเสียแล้ว) ปริพพาชกทั้งสองก็ยอมรับเหมือนกันว่า ถ้าเป็นเช่นนั้น ผู้บวชนั้นย่อมไม่สนใจในเรื่องชีวะกับสรีระว่าเป็นอย่างเดียวกันหรือไม่ เพราะเขาได้พบสิ่งที่สูงกว่าเสียแล้ว

       เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงธรรมจบลง โอฏฐัทธลิจฉวี หรือเจ้ามหาลิทรงพอพระทัยอย่างยิ่ง เมื่อได้เวลาอันสมควรก็ทูลลากลับไป

       เรื่องนี้แสดงสาระสำคัญในทางปฏิบัติหลายอย่าง เช่น สามเณรสีหะ แม้จะเป็นสามเณรอายุยังน้อย แต่มีใจโอบอ้อมอารี รู้จักผ่อนปรนในเรื่องที่ควรผ่อนปรน เห็นใจแขกที่จะมาเฝ้าคอย จึงเข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาค ทูลให้ทรงทราบ ส่วนพระองค์จะตัดสินพระทัยอย่างไรสุดแล้วแต่พระองค์เอง ปรากฏว่าได้ผลดี ผู้อยู่ใกล้ชิดผู้ใหญ่ควรรู้จักยืดหยุ่นให้พองาม ไม่ตึงเกินไปหรือหย่อนเกินไป

       อีกเรื่องหนึ่งคือ จุดหมายปลายทางของพระพุทธศาสนา ได้แก่ วิมุตติ ความหลุดพ้นจากกิเลสทั้งปวง ไม่ใช่ติดกันอยู่ที่ฤทธิ์เดช ปาฏิหาริย์ มีหูทิพย์ ตาทิพย์ เป็นต้น แม้จะได้หูทิพย์ ตาทิพย์เป็นต้นแล้ว ถ้าไม่ขวนขวายเพื่อความสิ้นกิเลสก็ถือว่ายังหลงทางอยู่ และฤทธิ์เดชเหล่านี้เป็นสิ่งเสื่อมได้ ต้องคอยระวังกันอยู่เสมอ เป็นเพียงผลพลอยได้ของการเจริญสมาธิเพื่อเป็นบาทฐานไปสู่ปัญญา และไปสู่วิมุตติความหลุดพ้นต่อไป  ถ้าได้ปัญญาและวิมุตติแล้ว อภิญญาประเภทหูทิพย์ ตาทิพย์ และฤทธิ์ต่าง ๆ ก็จะมีประโยชน์ในการเผยแพร่พระพุทธศาสนาเป็นอันมาก ใช้เป็นเครื่องมือในการฝึกผู้ที่ยังกระด้าง อวดดี มีทิฏฐิมานะแรงกล้า

       พุทธบริษัทจำนวนไม่น้อยประพฤติปฏิบัติธรรมเพียงเพื่อให้ได้หูทิพย์ ตาทิพย์เหล่านี้แล้วหลงติดอยู่ ชื่นชมกับสิ่งนั้น คนอื่น ๆ ก็พลอยชื่นชม เป็นทางไหลมาแห่งลาภสักการะและชื่อเสียง แต่หาเฉลียวใจไม่ว่า ลาภสักการะและชื่อเสียงเหล่านั้นเป็นทางไหลมาแห่งความเสื่อมของความก้าวหน้าในการปฏิบัติธรรมอันสูงขึ้นไป ประณีตขึ้นไปจนสามารถทำลายกิเลสได้ เป็นอันติดตันอยู่ที่ฤทธิ์เดช ปาฏิหาริย์ และลาภสักการชื่อเสียงนั่นเอง สิ่งเหล่านี้สู้ความเป็นโสดาบันไม่ได้ แม้ไม่ต้องมีฤทธิ์ใด ๆ เลยก็ตาม

๗. จิตกับกาย

      เป็นอย่างเดียวกันหรือไม่

       เรื่องของปริพพาชก ๒ คน คือ มัณฑิยะและชาลิยะเข้าไปเฝ้าทูลถามเรื่องชีวะกับสรีระ (จิตกับกาย) เป็นอย่างเดียวกันหรือไม่ ขณะที่พระพุทธองค์ประทับอยู่ที่โฆสิตาราม เมืองโกสัมพี พระพุทธองค์ตรัสกับพวกเขาอย่างที่ทรงเล่าให้โอฏฐัทธลิจฉวีฟังในเรื่องที่ ๖ แล้ว เมื่อตรัสจบลงปริพพาชกทั้งสองคือ มัณฑิยะและชาลิยะก็ชื่นชมยินดีต่อภาษิตของพระผู้มีพระภาคเจ้าเป็นอย่างยิ่ง

       ข้อสังเกตในที่นี้ก็คือ เรื่องกายกับจิตเป็นอย่างเดียวกันหรือไม่นี้ เป็นที่สนใจของนักคิดเป็นอันมาก ตั้งแต่สมัยพุทธกาลมาจนถึงบัดนี้ ยังถกเถียงกันไม่ยุติลงได้ ปัญหาเหล่านี้เป็นปัญหาอภิปรัชญา ซึ่งในระยะเริ่มแรกแห่งพระพุทธศาสนาพระพุทธองค์ไม่ต้องการให้เสียเวลาไปกับปัญหาเหล่านี้มากนัก ทรงเน้นเรื่องจริยธรรมมากกว่า หรือทรงสอนสิ่งที่สามารถนำมาปฏิบัติได้ทันที และเป็นประโยชน์กับชีวิตประจำวันของผู้มาถามนั่นเอง โดยเฉพาะอย่างยิ่งทรงสอนเรื่องทุกข์ เหตุแห่งทุกข์ ความดับทุกข์ และทางปฏิบัติให้ถึงความดับทุกข์ ทรงเน้นเป็นพิเศษ เพราะความทุกข์เป็นสิ่งที่มนุษย์เผชิญหน้าอยู่ทุกวัน จัดเป็นปัญหาเร่งด่วนที่จะต้องรู้ก่อนและสะสางก่อน ส่วนเรื่องโลกเที่ยงหรือไม่เที่ยง มีที่สุดหรือไม่มี ชีวะกับสรีระเป็นอันเดียวกันหรือไม่นั้น ไม่ใช่ปัญหาเร่งด่วน รู้ก็ได้ ไม่ต้องรู้ก็ได้

       เกี่ยวกับชีวะและสรีระเป็นอันเดียวกันหรือไม่ ปรัชญาตะวันตกสมัยใหม่ก็ยงถกเถียงกันอยู่เหมือนกัน กลุ่มทวินิยม(Dualism) เช่น เดคาร์ท เห็นว่ากายกับจิตแยกกันได้อย่างเด็ดขาด ส่วนกลุ่มเอกนิยม(Monism) เช่น สปิโนซา เห็นว่ากายกับจิตแยกกันไม่ได้ มันเป็นสิ่งเดียวกันที่มี ๒ อาการ เหมือนลำแสงสองลำที่พุ่งออกจากจุดเดียวกัน กลุ่มนี้หมายเอาพระเจ้าเป็นจุดเริ่มต้นหรือกำเนิดของกายและจิต  กายและจิตจึงเหมือนลำแสงสองลำที่พุ่งออกจากจุดเดียวกัน คือ พระเจ้า

       พระพุทธองค์ทรงต้องการกระตุกนักคิดทั้งหลายแม้ในสมัยพระองค์ให้หันมาสนใจปัญหาทางจริยธรรมและทางดับทุกข์ ซึ่งสามารถเห็นได้ในปัจจุบันมากกว่ามัวนั่งล้อมวงเถียงกันในปัญหาอภิปรัชญา  อันอาศัยการเก็งความจริง(Speculation) เป็นมูลฐานและถ้าใครอยากรู้จริง ๆ ก็ทรงเร่งเร้าให้รีบปฏิบัติตามมรรคมีองค์ ๘ (อย่างที่ทรงตอบปริพพาชกทั้งสองในเรื่องนี้) และทรงเร่งเร้าให้รีบเจริญวิปัสสนาทำปัญญาให้รุ่งเรืองแจ่มใส ก็จะสามารถรู้เห็นสิ่งต่าง ๆ ตามเป็นจริงได้เอง เมื่อรู้จริงแล้วก็ไม่แล่นไปติดนั่นติดนี่อันเป็นส่วนสุดโต่งด้านใดด้านหนึ่ง แต่จะเดินอยู่ในทางสายกลาง (มัชฌิมาปฏิปทา) และจะหมดความสงสัยในเรื่องชีวะกับสรีระว่าเป็นอันเดียวกันหรือไม่ไปได้เอง

๘. ทรงบันลือสีหนาท

       พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับ ณ กัณณกถลมิคทายวัน (อ่านว่า กันนะ กะถะละมิคะ ทายวัน) ใกล้เมืองอุชุญญา อเจลกะ (ชีเปลือย) คนหนึ่งชื่อกัสสปเข้าไปเฝ้าถึงที่ประทับ สนทนาปราศรัยกันในเรื่องอื่น ๆ พอสมควรแล้ว  ได้ทูลถามพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า เขาได้สดับมาว่า  พระสมณโคดมทรงติเตียนการบำเพ็ญตบะทุกอย่าง  ทรงคัดค้านกล่าวโทษผู้บำเพ็ญตบะทั้งปวง เป็นความจริงหรือไม่  เขาเองไม่ปรารถนาจะกล่าวตู่พระสมณโคดม  แต่ต้องการจะทราบความจริงในเรื่องนี้จากพระโอษฐ์ของพระสมณโคดมเอง

       ตบะที่อเจลกะกล่าวในที่นี้ คือ การเข้มงวดกับตัวเองเกินไป แบบที่พวกนักพรต หรือฤาษีชีไพรทำกันอยู่ในสมัยของพระพุทธเจ้า และพระองค์เองก็เคยทรงทดลองมาแล้ว และทรงเห็นว่าไม่ใช่ทางแห่งความหลุดพ้นจึงทรงเลิกเสีย

       พระพุทธองค์ตรัสตอบว่า พระองค์จะทรงติเตียนตบะโดยส่วนเดียวก็หาไม่  เพราะทรงเห็นด้วยทิพยจักษุอันบริสุทธิ์ว่า ผู้บำเพ็ญตบะบางพวกตายแล้วไปสวรรค์ก็มี บางพวกตายแล้วไปอบายก็มี (อบายภูมิ = ภูมิเสื่อม ไร้ความเจริญ คือ นรก เปรต อสุรกาย เดียรัจฉาน) เขาอยู่เป็นทุกข์ในโลกนี้เพราะบุญน้อย ตายแล้วยังต้องไปอบายภูมิอีก

      พระพุทธองค์ตรัสต่อไปว่า เรื่องที่เกียวกับบุญกุศลและบาปอกุศลที่พระองค์ตรัสบอกตรัสสอน ตรงกับที่สมณพราหมณ์เหล่าอื่นพูดก็มี ไม่ตรงกันก็มี ที่ไม่ตรงกันจงยกไว้ก่อน  พูดเฉพาะส่วนที่ตรงกันเทียบเคียงดูว่าของใครบริสุทธิ์บริบูรณ์กว่ากัน และใครประพฤติปฏบัติได้มากกว่ากัน  เทียบครูกับครู  สาวกกับสาวก (สงฆ์) ตรัสว่า “วิญญูชนในโลกนี้ (วิญญูชน คือคนที่มีความรู้ดีและความประพฤติดี) เมื่อซักไซ้ไล่เลียงสอบสวนอยู่ดังนี้ โดยมากย่อมสรรเสริญพวกเราพวกเดียวในข้อนี้”

       ต่อจากนี้ทรงแสดงมรรคมีองค์ ๘ ว่าเป็นทางอันประเสริฐที่ทำให้ผู้ดำเนินรู้เอง  เห็นเองว่าพระองค์ตรัสความจริง ตรัสตามกาลอันควร  ตรัสถูกต้องตามธรรมวินัย

       อเจลกะทูลถามว่า  การบำเพ็ญตบะของสมณพราหมณ์หลายเหล่าหลายพวกเป็นอันมาก เช่น เป็นคนเปลือย ทอดทิ้งมารยาทอันดีงาม  เลียมือเมื่อบริโภคอาหารแทนการล้าง เป็นต้น ถือว่าเป็นสิ่งที่ถูกต้องหรือไม่ ทำให้เขามีคุณแห่งความเป็นสมณะ เป็นพราหมณ์ อย่างถูกต้องหรือไม่

       พระศาสดาตอบว่า  การกระทำเช่นนั้นมิได้ทำให้เขาเข้าใจ รู้แจ้งในเรื่องศีล สมาธิ และปัญญา คือเขามิได้อบรมศีล  อบรมจิต และอบรมปัญญาเลย เมื่อเป็นเช่นนี้  พวกเขาชื่อว่ายังห่างไกลคุณแห่งความเป็นสมณะและเป็นพราหมณ์  สำหรับภิกษุในพระพุทธศาสนาเจริญเมตตาจิตอันไม่มีเวร ไม่มีการเบียดเบียน บรรลุถึง เจโตวิมุตติบ้าง(การที่ใจพ้นจากกิเลสเพราะกำลังฌานข่มกิเลสไว้ ทำให้ใจเป็นอิสระจากกิเลส เหมือนบุคคลเป็นอิสระจากโจรเพราะโจรถูกจับขังไว้แล้ว) ปัญญาวิมุตติ บ้างแล้ว (การที่ใจพ้นจากกิเลสเพราะกำลังปัญญาในอริยมรรค เรียกว่า อริยมรรคปัญญา เป็นการตัดกิเลสได้เด็ดขาดไม่เกิดขึ้นอีก เหมือนโจรถูกฆ่าแล้ว ผู้ระแวงภัยเพราะโจร ย่อมรู้สึกอิสระ ปลอดโปร่งอย่างแท้จริง) ชื่อว่าเป็นสมณะบ้าง เป็นพราหมณ์บ้าง

       อเจลกะทูลว่า  คุณแห่งความเป็นสมณะและคุณแห่งความเป็นพราหมณ์อย่างที่ผู้บำเพ็ญตบะทำกันอยู่นั้นเป็นสิ่งทำได้ยาก พระพุทธองค์ตรัสว่า  ข้อนั้นเป็นธรรมดาของโลก แต่ไม่น่าจะกล่าวว่าทำได้ยากเลย  เพราะคหบดี บุตรคหบดี หรือโดยที่สุดแม้แต่หญิงรับใช้ที่มีหน้าที่ในการตักน้ำมาบำเรอนายก็ทำได้  ถ้าเขาต้องการจะทำ

       อเจลกะทูลถามว่า สีลสัมปทา  สมาธิสัมปทา  และปัญญาสัมปทา  คือความสมบูรณ์ด้วยศีล สมาธิ และปัญญา เป็นอย่างไร

       พระพุทธองค์ตรัสอธิบายเรื่องจุลศีล มัชฌิมศีล  และมหาศีล (ดังกล่าวแล้วในเรื่องก่อน) อินทรียสังวร สติสัมปชัญญะ สันโดษ การอยู่ในที่สงัด การได้ฌาน ๔ และวิชชา ๘ โดยละเอียดแล้ว  ตรัสว่า นี่แหละคือ สีลสัมปทา  สมาธิสัมปทา และปัญญาสัมปทา ที่ยิ่งกว่านี้ไม่มีเลย  และตรัสเอาพระองค์เองเป็นพยานว่า ไม่เห็นใครที่จะเสมอพระองค์ในเรื่องศีล สมาธิ ปัญญา และวิมุตติ อย่าว่าแต่จะมีผู้ยิ่งกว่าเลย นี่คือการบันลือสีหนาทของพระองค์ พระองค์ทรงสมบูรณ์อย่างแท้จริงด้วยอธิศีล อธิจิต อธิปัญญา และอธิวิมุตติ คือ ศีล สมาธิ ปัญญา และวิมุตติอันยอดเยี่ยม

       พระพุทธองค์ตรัสต่อไปว่า เป็นไปได้ที่พวกเดียรถีย์ ปริพพาชก (นักบวชนอกพระพุทธศาสนา) จะพึงกล่าวว่า  พระสมณโคดมบันลือสีหนาทแต่ในที่ว่างผู้คน  ไม่ใช่ในชุมนุมบริษัท  บันลือสีหนาทอย่างไม่องอาจ  แม้จะบันลือในบริษัท บันลืออย่างองอาจ แต่เทวดาและมนุษย์มิได้ถามปัญหาท่าน ถึงถามท่านก็ตอบไม่ได้  ถ้ามีคนกล่าวอย่างนี้ ขอให้เจลกะกล่าวห้ามเสียและขอให้กล่าวว่า  พระสมณโคดมย่อมบันลือสีหนาทในชุมนุมชน  บันลืออย่างองอาจ เทวดาและมนุษย์ทูลถามปัญหากับท่าน และท่านก็สามารถตอบปัญหานั้นให้เป็นที่พอใจของเทวดาและมนุษย์เหล่านั้นได้จริง

       “ดูก่อนกัสสป (ทรงเรียกอเจลกะโดยชื่อของเขา) ครั้งหนึ่งเราอยู่ที่ภูเขาคิชกูฏเมืองราชคฤห์ เพื่อนของท่านคนหนึ่งชื่อนิโครธปริพพาชก  ได้ถามปัญหาเรื่องตบะสำหรับกีดกันกิเลส เราได้ตอบเขา เขาฟังคำตอบแล้วปลื้มใจเหลือเกิน”

       อเจลกะทูลรับว่าเป็นความจริง ใครเล่าได้ฟังคำตอบของพระพุทธองค์แล้วจะไม่ปลื้มใจ แม้ตัวเขาเองก็ปลื้มใจเหลือเกิน  และขอถึงพระรัตนตรัยเป็นที่พึ่งตลอดชีวิต พร้อมด้วยขอบรรพชาอุปสมบทในสำนักพระผู้มีพระภาคเจ้า

       พระพุทธองค์ตรัสว่า  ผู้ที่เคยเป็นนักบวชนอกพระพุทธศาสนามาก่อน  เมื่อประสงค์จะบรรพชาอุปสมบทในพระพุทธศาสนาจะต้องอยู่ ติตถิยปริวาส(การอบรมตน ฝึกฝนตนให้คุ้นกับธรรมเนียมของภิกษุเสียก่อน ระหว่างนั้นต้องปฏิบัติภิกษุสงฆ์ด้วย  เมื่อภิกษุทั้งหลายพอใจแล้วจึงบวชได้ แม้จะอยู่ครบ ๔ เดือนแล้ว แต่ความประพฤติไม่เป็นที่พอใจของภิกษุทั้งหลายก็ยังบวชไม่ได้ ระเบียบกฎเกณฑ์ดังกล่าวนี้ยกเว้นพระญาติของพระพุทธเจ้า ไม่ต้องอยู่ติตถิยปริวาส เป็นการที่ทรงบำเพ็ญจริยาอย่างหนึ่งเพื่อพระญาติ เรียกญาตัตถจริยา) ก่อนเป็นเวลา ๔ เดือน เมื่อพ้น ๔ เดือนแล้ว จึงจะบรรพชาอุปสมบทได้ อเจลกะทูลว่า อย่าว่าเพียง ๔ เดือนเลย แม้ ๔ ปีเขาก็จะขออยู่ เมื่อภิกษุทั้งหลายพอใจแล้วจึงค่อยให้บวช

       เป็นอันว่า อเจลกะได้บวชในพระพุทธศาสนา บวชแล้วไม่นาน ก็ได้สำเร็จเป็นพระอรหันต์องค์หนึ่ง

       พระสูตรนี้มีข้อพึงสังเกตพิจารณาหลายประการ คือ

       ๑. พระพุทธศาสนาไม่ส่งเสริมการเข้มงวดกับบตนเองเกินไป ที่เรียกว่า อัตตกิลมถานุโยค และการปล่อยตนให้ย่อหย่อนเกินไปที่เรียกว่า กามสุขัลลิกานุโยค แต่พระพุทธเจ้าทรงแสดงทางสายกลางหรือความพอดี การประพฤติตนอย่างเข้มงวดนั้น ถ้าไม่ประกอบด้วยศีล สมาธิ ปัญญาแล้วก็เป็นสิ่งไร้ประโยชน์  ชาวพุทธเป็นอันมากที่นิยมชมชอบกับพระสงฆ์ที่ “เคร่ง” ควรจะพินิจสอบสวนด้วยปัญญา และหลักพระพุทธศาสนาด้วยว่า เคร่งถูกหรือเคร่งผิด  พระประเภทอวดเคร่งเพื่อเรียกร้องความเลื่อมใส นิยมนับถือจากมหาชนก็มีอยู่

       ๒. พระพุทธองค์ทรงชี้แจงให้เห็นว่า การอยู่ด้วยเมตตาทั้งทางกาย วาจา ใจ นั่นแหละประเสริฐ กว่าการบำเพ็ญตบะอย่างเข้มงวด  ผู้ที่มีเมตตาทางกายย่อมช่วยเหลือขวนขวายในกิจธุระของผู้อื่นตามกำลังของตน  ผู้มีเมตตาทางวาจาย่อมพูดอะไร ๆ ด้วยความปรารถนาดี และผู้มีเมตตาทางใจย่อมคิดอะไร ๆ ด้วยเมตตา มีความปรารถนาดีต่อผู้อื่นอยู่เสมอ  ที่จริงเมตตานี่แหละคือตบะเผาผลาญความชั่วต่าง ๆ ได้มากมาย

       ๓. เรื่องที่พระองค์ทรงบันลือสีหนาทว่า  พระองค์ทรงสมบูรณ์ด้วยอธิศีล อธิจิต อธิปัญญา และอธิวิมุตติ  ไม่มีใครเสมอเหมือน  อย่าว่าแต่จะยิ่งกว่าเลยนั้น ผู้ไม่เข้าใจพระองค์อาจคิดไปว่า ทรงอวดตัวและยกตนข่มผู้อื่น  แต่อันที่จริงกิเลสอย่างนั้นของพระองค์ไม่มีแล้ว  ทรงแสดงออกตามที่เป็นจริง  ทรงเปิดเผยตามที่เป็นจริง  ใครต้องการพิสูจน์ก็สามารถพิสูจน์ได้หรือทดสอบได้  จึงเป็นการบันลืมสีหนาทอย่างกล้าหาญองอาจทั้งในหมู่เทวดาและมนุษย์  อนึ่ง  ใครได้เข้าใกล้ ฟังพุทธดำรัสในการแสดงพระธรรมก็ดี  ในการโต้ตอบปัญหาก็ดี ก็จะรู้สึกพอใจ  ผู้มีปัญหาข้องใจก็คลายความสงสัยเสียได้  มีความปลื้มใจอย่างนิโครธปริพพาชก และอเจลกะชื่อกัสสปในเรื่องนี้

อนุโมทนากับหนูแหวนและคุณโฆษิต ด้วยนะคะ

แหม่..เหมือนตั้งใจนัดกัน นำข้อมูลมานำเสนอเลยนะเนี่ย

เพราะเนื้อหาสอดคล้อง กลมกลืนกัน น่า่อ่านมั่กๆ

แต่กระทู้ที่ 24-26 ยังไม่ได้อ่านนะจ๊ะ

แล้วจะหาเวลาเข้ามาศึกษาโดยด่วน...จ๊า..

เป็นประโยชน์อย่างยิ่งยวด ขอบคุณมั่กๆค่ะ

ยินดีมั่ก ๆ คะ

อ่านแล้วยิ่งรักอาจารย์อุบล ยิ่งรักพระพุทธองค์นะคะ

ถ้าพอจะมีประโยชน์บ้าง ก็รู้สึกยินดีคะ พี่สาว...

วันนี้ก็พิมพ์มาเพิ่มอีกคะ

๙. ตรัสด้วยภาษาของชาวโลก

     แต่ไม่ทรงยึดถือ

     (อัตตา  ตัวตน)

       พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่ ณ วัดเชตวัน เมืองสาวัตถี เวลานั้นปริพพาชกคนหนึ่งชื่อโปฏฐปาทะ  พร้อมด้วยปริพพาชกผู้เป็นบริวารจำนวนมากถึง ๓,๐๐๐ คน อาศัยอยู่ในมัลลิการาม ซึ่งมีศาลาหลังเดียวรายล้อมด้วยต้นมะพลับ (มัลลิกา แปลว่า ต้นมะพลับ) เป็นสถานที่ชุมนุมโต้ตอบเรื่องลัทธิความเชื่อถือต่าง ๆ

       เช้าวันหนึ่ง พระพุทธเจ้าเสด็จเข้าไปบิณฑบาตในเมืองสาวัตถี  ทรงเห็นว่ายังเช้านักจึงทรงแวะเข้าไปยังมัลลิการามเพื่อสนทนากับโปฏฐปาทปริพพาชก  เวลานั้นโปฏฐปาทะกำลังสนทนากับปริพพาชกทั้งหลายอยู่ด้วยเสียงอื้ออึง เรื่องที่สนทนาก็ล้วนแต่เป็นเรื่องทางโลก เช่น เรื่องกองทัพ เรื่องที่นอน เรื่องดอกไม้ เป็นต้น

       เขาเห็นพระผู้มีพระภาคเจ้าเสด็จเข้าไปในบริเวณอาราม จึงกล่าวห้ามเพื่อปริพพาชกว่าอย่าส่งเสียงดัง  พระสมณโคดมโปรดเสียงเบา ถ้าได้ยินเสียงเบา ๆ อาจเสด็จเข้ามา  ถ้าเสียงเอะอะตึงตังอาจเสด็จเลยไปเสีย  ปริพพาชกผู้เป็นบริวารจึงสงบเสียงลง

       เมื่อพระศาสดาเสด็จเข้าไปใกล้ โปฏฐปาทะก็แสดงอาการต้อนรับด้วยความยินดี เชิญให้ประทับนั่งบนอาสนะ (ที่นั่ง) ที่สูงกว่าตน พระพุทธองค์ตรัสถามว่ากำลังสนทนาเรื่องอะไรกันอยู่

       โปฏฐปาทะกราบทูลว่าเรื่องที่พวกเขาสนทนากันนั้นไม่สำคัญ จะสนทนากันภายหลังก็ได้ เรื่องที่เขาจะทูลถามเป็นเรื่องจำเป็นกว่า คือ เรื่องสัญญา (ความจำได้หมายรู้) อัตตา (ตัวตน) อภิสัญญานิโรธ (ความดับสัญญาอย่างยิ่ง)

       พึงทราบว่า ในสมัยนั้น พวกนักปราชญ์เรียก “ชีวิต” หรือ “จิตใจ” ว่า สัญญาบ้าง อัตตาบ้าง ชีวะบ้าง เจตภูตบ้าง ทุกคำล้วนแต่หมายถึงสิ่งหนึ่งซึ่งมีอยู่ในกายมนุษย์และสัตว์ เมื่อสิ่งนั้นมีทำให้มนุษย์หรือสัตว์รู้สึกตัว เมื่อสิ่งนั้นไม่มี มนุษย์หรือสัตว์ก็สลบไสล ไม่รู้สึกตัวหรือตายไป

       โปฏฐปาทะได้ทูลพระศาสดาว่า วันก่อนนี้เจ้าลัทธิต่าง ๆ ได้สนทนากันในเรื่อง อภิสัญญานิโรธ (การดับความรู้สึกอย่างยิ่ง) ว่าอภิสัญญานิโรธเป็นอย่างไร

       สมณพราหมณ์บางพวกว่า อภิสัญญานิโรธ ไม่มีเหตุไม่มีปัจจัย เกิดขึ้นเอง ดับไปเอง เวลาใดสัญญาเกิดขึ้น เวลานั้นมนุษย์ก็มีชีวิต เวลาใดสัญญาดับไป เวลานั้นมนุษย์ก็ไม่มีชีวิต

       อีกพวกหนึ่งว่า  หาเป็นเช่นนั้นไม่ พวกนี้เห็นว่าสัญญานั้นเป็นอัตตา (ตัวตน) ของคน เมื่ออัตตาเข้ามา คนก็มีสัญญา เมื่ออัตตาออกไป คนก็ไม่มีสัญญา

       อีกพวกหนึ่งว่า มีสมณพราหมณ์บางพวกที่มีฤทธิ์มาก มีอานุภาพมาก บันดาลให้คนมีสัญญาก็ได้ ไม่มีก็ได้

       อีกพวกหนึ่งว่า มีเทพที่มีฤทธิ์มากมีอานุภาพมากเป็นผู้บันดาลให้คนมีสัญญาหรือไม่มีสัญญา

       “ขณะที่สนทนากันอยู่นั้น” โปฏฐปาทะทูลต่อไป “ข้าพระองค์หวนระลึกถึงพระผู้มีพระภาคเจ้า เรื่องทำนองนี้ ต้องพระผู้มีพระภาคจึงจะรู้จริงรู้แน่แท้ว่า อภิสัญญานิโรธเป็นอย่างไร ข้าแต่พระองค์ก็อภิสัญญานิโรธเป็นอย่างไรเล่า”

       พระพุทธองค์ตรัสตอบว่า สัญญาเกิดขึ้นและดับไปเพราะเหตุปัจจัยคือการศึกษา แล้วทรงแสดงเรื่องราวโดยลำดับว่า พระพุทธองค์เสด็จอุบัติขึ้นเพื่อประโยชน์แก่โลกอย่างไร ทรงแสดงธรรมอันไพเราะอย่างไร ผู้เลื่อมใสออกบวชแล้วสำรวมในศีลทั้ง ๓ ชั้น สำรวมอินทรีย์ มีสติสัมปชัญญะ สันโดษ อยู่ในที่ที่สงบสงัด ได้ฌานโดยลำดับจนถึงฌานที่ ๗ คือ อากิญจัญญายตนฌาน (ฌานที่สงบระงับจนถึงกับรู้สึกว่าไม่มีอะไรสักหน่อยหนึ่ง (นตถิ กิญจิ) ซึ่งถือว่าเป็นการดับสัญญาเพราะการศึกษา)

       โปฏฐปาทะทูลถามว่า สัญญาเกิดก่อนญาณ หรือญาณเกิดก่อน หรือว่าเกิดพร้อมกัน พระพุทธองค์ตรัสตอบว่า สัญญาเกิดก่อน ญาณเกิดทีหลัง เพราะสัญญาเกิดขึ้น ญาณจึงเกิดขึ้น

        ทูลถามว่า สัญญาเป็นอัตตาของคน หรือว่าสัญญากับอัตตาเป็นคนละอย่าง  ตรัสถามซ้อมความเข้าใจว่า หมายถึงอัตตาอย่างไหน เขาตอบว่าหมายถึงกายเนื้อที่เห็น ๆ กันอยู่ ตรัสตอบว่า  ถ้าอย่างนั้นก็เป็นคนละอย่าง (เพราะอัตตาเป็นของหยาบ เช่นอัตตาของมนุษย์และเทวดา)

       ต่อจากนั้นพระพุทธองค์ทรงแสดงอัตตาอีก ๒ อย่าง คือ อัตตาที่สำเร็จด้วยใจ (มโนมโย อัตตา) คืออัตตาของพวกรูปพราหมณ์และอัตตาที่ไม่มีรูป สำเร็จด้วยสัญญาหรือเกิดจากสัญญา (อรูปีอัตตา สัญญามโย) เช่น อัตตาของอรูปพราหมณ์  ซึ่งก็เป็นคนละอย่างกับสัญญาเหมือนกัน)

       โปฏฐปาทะทูลถามเรื่องโลกเที่ยงหรือโลกไม่เที่ยง เป็นต้น ตรัสว่าไม่ทรงตอบปัญหานี้เพราะไม่มีประโยชน์  ไม่เป็นเบื้องต้นของการบำเพ็ญคุณงามความดี (พรหมจรรย์) แต่ตรัสเรื่องทุกข์ เหตุแห่งทุกข์ ความดับทุกข์ และข้อปฏิบัติให้ถึงความดับทุกข์ เพราะเป็นประโยชน์และเป็นเบื้องต้นของการบำเพ็ญคุณงามความดี ฯลฯ โปฏฐปาทะรับสมอ้างว่าเป็นความจริงอย่างที่พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสทุกประการ

       พระศาสดาเสด็จกลับ  เมื่อพระศาสดาเสด็จกลับแล้ว พวกปริพพาชกทั้งหลายต่างพากันค่อนขอดโปฏฐปาทะว่า คล้อยตามพระสมณโคดมไปหมดทุกอย่าง  พวกเขาไม่เห็นเข้าใจเรื่องที่พระสมณโคดมพูดเลยสักอย่างเดียว เรื่องโลกเที่ยงหรือไม่เที่ยงก็มิได้ตรัสตอบเลยสักข้อ

       โปฏฐปาทะจึงว่า  ตัวเขาเองก็หาเข้าใจพระดำรัสของพระสมณโคดมไม่ แต่เมื่อพระสมณโคดมทรงสอนข้อปฏิบัติที่ถูกต้องแท้จริงอยู่อย่างนี้ วิญญูชน (ผู้ที่มีความรู้ดีและความประพฤติดี) เช่นเรา จะไม่อนุโมทนาได้อย่างไรเล่า

       หลังจากนั้นอีก ๒-๓ วัน โปฏฐปาทปริพพาชกและจิตตหัตถีสารีบุตรไปเฝ้าพระพุทธเจ้า กราบทูลให้ทรงทราบถึงเรื่องที่เขาถูกต่อว่าอย่างไร และได้ตอบไปแล้วอย่างไร

       พระศาสดาทรงอนุโมทนาว่า ในบรรดาปริพพาชกทั้งหมดนั้น โปฏฐปาทะคนเดียวเท่านั้นเป็นคนฉลาด มีปัญญาจักษุพอรู้ได้ว่าอะไรเป็นประโยชน์ อะไรไม่เป็นประโยชน์ ความรู้เรื่องโลกเที่ยงหรือไม่เที่ยง เป็นต้น นั้นไม่เป็นประโยชน์ ส่วนความรู้เรื่องทุกข์ เหตุให้เกิดทุกข์ เป็นต้น เป็นสิ่งที่เป็นประโยชน์ เป็นไปเพื่อความสิ้นทุกข์

       พระศาสดาตรัสต่อไปว่า

       “สมณพราหมณ์บางพวกมีความเห็นว่า เมื่อตายแล้วตัวตนย่อมมีสุขโดยส่วนเดียว  ไม่มีทุกข์เลย  เมื่อเรราถามเขาว่า  ตัวตนเช่นนั้นมีอยู่หรือ  โลกที่อัตตามีสุขโดยส่วนเดียวมีอยู่หรือ  เขาทราบข้อปฏิบัติเพื่อให้ได้โลกเช่นนั้นหรือ  เขาก็ไม่ทราบอะไรสักอย่าง แม้ถามเขาว่า  เขาเคยได้ยินเสียงเทวดาสนทนากันถึงโลกที่มีสุขโดยส่วนเดียวนั้นบ้างหรือไม่  เขาก็ไม่ทราบ  โปฏฐปาทะ เปรียบเหมือนชายคนหนึ่งพูดว่าเขารักหญิงสาวคนหนึ่ง แต่พอถูกถามว่า หญิงสาวนั้นชื่ออะไร อยู่ที่ไหน พ่อแม่พี่น้องเป็นอย่างไร ลักษณะรูปร่างของหญิงนั้นเป็นอย่างไร ก็ตอบไม่ได้สักอย่าง  เปรียบอีกอย่างหนึ่ง เหมือนคนคนหนึ่งกำลังทำบันไดขึ้นปราสาท แต่เมื่อคนทั้งหลายถามว่า ปราสาทนั้นอยู่ที่ไหน ลักษณะรูปร่างเป็นอย่างไรก็ไม่รู้สักอย่างฉันใด  สมณพราหมณ์บางพวกผู้มีวาทะว่า หลังจากตายแล้ว มีอัตตาที่เป็นสุขล้วนหาโรคมิได้ก็ฉันนั้นเหมือนกัน  เขาไม่มีความรู้เกี่ยวกับอัตตาเหล่านั้นด้วย”

       ต่อจากนั้นพระพุทธองค์ทรงแสดงอัตตา ๓ อย่าง (ดังกล่าวแล้วข้างต้น) และข้อปฏิบัติอันเป็นเหตุให้ได้อัตตาทั้ง ๓ อย่างนั้นว่า ถ้าต้องการอัตตาหยาบควรทำอย่างไร ถ้าต้องการละอัตตาที่หยาบควรทำอย่างไร เป็นต้น ทรงสอนให้ละอกุศลที่เศร้าหมอง และให้เจริญอบรมกุศลธรรมอันผ่องแผ้ว (โวทานิยธรรม) ให้มีสติสัมปชัญญะและปัญญาอยู่เสมอ  เพื่อความอยู่เป็นสุขในปัจจุบัน เปรียบเหมือนคนที่รักหญิงสาวและรู้จักเธอ  คนที่ทำบันไดขึ้นปราสาทและเห็นปราสาทนั้นอยู่

       จิตตหัตถีสารีบุตรทูลว่า  เมื่อใดได้อัตตาที่หยาบ เมื่อนั้นย่อมไม่มีอัตตาที่สำเร็จด้วยใจหรืออัตตาที่ไม่มีรูป  เมื่อใดได้อัตตาที่สำเร็จด้วยใจ  เมื่อนั้นย่อมได้อัตตาที่หยาบ เป็นต้น ใช่หรือไม่ พระศาสดาทรงรับรองว่าเป็นอย่างนั้น

       ในที่สุดทรงสรุปว่า คำว่า อัตตา ดังกล่าวมานั้นเป็นเพียงชื่อที่มีอยู่ในโลก (โลกสมญญา) เป็นภาษาของชาวโลก (โลกนิรุตติโย) เป็นโวหารของโลก (โลกโวหารา) เป็นบัญญัติของโลก (โลกปัญญตติโย) พระองค์ทรงใช้ตามนั้นแต่มิได้ยึดถือ (ว่าเป็นจริงเป็นจังแต่ประการใด)

       เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสเช่นนี้ โปฏฐปาทปริพพาชกทูลสรรเสริญพระธรรมเทศนาว่าแจ่มแจ้งยิ่งนัก ทูลปฏิญาณตนเป็นอุบาสกนับถือพระรัตนตรัยจนตลอดชีวิต  ส่วนจิตตหัตถีสารีบุตรขอบรรพชาอุปสมบทในสำนักพระผู้มีพระภาค เมื่อบวชแล้วไม่นานได้บรรลุอรหันตตผลเป็นพระอรหันต์องค์หนึ่ง

       คติในโปฏฐปาทสูตรนี้มีหลายอย่าง เช่น

       ๑.พระพุทธเจ้าทรงโปรดเสียงเบา ไม่ทรงโปรดเสียงเอะอะพระองค์  ก็ต้องประพฤติตนเป็นคนมีเสียงเบา แม้พวกนักบวชนอกพระพุทธศาสนา  เมื่อเห็นพระองค์เสด็จมาแต่ที่ไกล ไม่ต้องการให้พระองค์เสด็จเลยไปเสีย ก็ต้องสงบลง บางคราวพวกภิกษุสาวกของพระองค์มาเฝ้า ส่งเสียงอื้ออึง ตรัสตำหนิว่าเหมือนชาวประมงแย่งปลากัน แล้วไม่ยอมให้เข้าเฝ้า  จนเมื่อประพฤติตนสงบเรียบร้อยได้แล้ว  จึงยอมให้เข้าเฝ้า  ด้วยเหตุนี้พุทธบริษัทไม่ว่าเป็นเด็กหรือผู้ใหญ่ควรฝึกฝนอบรมตนให้เป็นผู้สำรวม ถ่อมตน มีเสียงเบาอยู่โดยปกติ ไม่ก่อความรำคาญแก่ผู้ใดเพราะเสียงดังของตน

       ๒. นักบวชนอกพระพุทธศาสนาสมัยพระพุทธเจ้า ติดอยู่ในอัตตา(ตัวตน)  สนใจเรื่องอัตตากันมาก  แต่พระพุทธองค์ทรงมีพระมติว่า ตัวตนเช่นนั้นไม่มี  (คือตัวตนที่เที่ยงยั่งยืนอย่างที่พวกเจ้าลัทธิทั้งหลายเข้าใจ) ทรงแสดงว่าสิ่งทั้งหลายเป็นอนัตตา ไม่มีตัวตน สิ่งทั้งหลายเกิดขึ้นชั่วคราวตามเหตุปัจจัย ทรงสอนให้ถอนอัตตานุทิฏฐิ คือความเห็นว่ามีตัวตนเสีย แต่ก็ทรงใช้คำว่า  อัตตา (ตัวตน) เหมือนกันตามภาษาของโลก แต่มิได้ยึดมั่นว่าเป็นอย่างนั้น เหมือนเราพูดว่า  ดวงอาทิตย์ขึ้นและดวงอาทิตย์ตก  จริง ๆ แล้วการขึ้นการตกของดวงอาทิตย์ไม่มี  เป็นเพียงภาษาของโลก โวหารของโลกเท่านั้น

       ๓. พระพุทธเจ้า โดยปกติแล้วไม่ค่อยทรงสนพระทัยกับปัญหาเรื่องโลกเที่ยงหรือไม่เที่ยง หรือปัญหาที่ไกลตัวเกินไป  แต่ทรงสนพระทัยปัญหาใกล้ตัวที่จะนำไปใช้ได้ทันที  รู้แล้วสามารถแก้ปัญหาชีวิตเกี่ยวกับความทุกข์ซึ่งเผชิญหน้าอยู่ได้  ทรงเห็นว่าปัญหาเรื่องทุกข์และการดับทุกข์เป็นปัญหาหลักของมนุษย์

๑๐. กองธรรมอันประเสริฐ

       (อริยขันธ์ ๓)

       เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าปรินิพพานแล้วใหม่ ๆ พระอานนท์มาพักอาศัยอยู่ ณ วัดเชตวัน เมืองสาวัตถี ครั้งนั้นมีมาณพคนหนึ่ง ชื่อสุภะ บุตรของโตเทยยพราหมณ์ พักอยู่ที่เมืองสาวัตถีด้วยกิจธุระบางอย่าง ได้ขอให้มาณพ(เด็กหนุ่ม) อีกคนหนึ่งไปหาพระอานนท์ ขอนิมนต์ไปฉันอาหารที่บ้านของตน พระอานนท์บอกว่าท่านฉันยาถ่าย ท้องยังไม่ปกติ ยังเข้าไปไม่ได้  รอไว้พรุ่งนี้เถิดจะเข้าไป

       วันรุ่งขึ้น  พระอานนท์พร้อมด้วยพระเจตกะ(ผู้ติดตาม) ได้เข้าไปยังนิเวศน์ของสุภมาณพ สุภมาณพเรียนถามท่านว่า เมื่อพระพุทธเจ้ายังทรงพระชมน์อยู่นั้น  ทรงสอนเรื่องอะไรมาก ทรงสรรเสริญคุณธรรมอย่างใด ทรงให้ประชาชนดำรงอยู่ในคุณธรรมเช่นใด ท่านพระอานนท์อยู่รับใช้ใกล้ชิดพระศาสดามานานคงจะทราบเรื่องนี้ดี

       พระอานนท์ตอบว่า  พระศาสดาตรัสสรรเสริญขันธ์ ๓ ทรงชักชวนให้ประชาชนดำรงอยู่ในกองธรรมอันประเสริฐ ๓ อย่าง คือ สีลขันธ์อันประเสริฐ (ขันธ์ = กอง) สมาธิขันธ์อันประเสริฐ และปัญญาขันธ์อันประเสริฐ (อริยขันธ์ อริยสมาธิขันธ์ อริยปัญญาขันธ์)

       สุภมาณพถามว่า  สีลขันธ์ สมาธิขันธ์ และปัญญาขันธ์อันประเสริฐนั้น เป็นเช่นไร

       พระอานนท์จึงแสดงจุลศีล มัชฌิมศีล และมหาศีล อันเป็นส่วนสีลขันธ์ อินทรียสังวร สติสัมปชัญญะ สันโดษ การอยู่ในที่สงัด ได้ฌาน ๔ พ้นจากนิวรณ์ ๕ จิตปลอดโปร่งเหมือนคนพ้นจากหนี้ หายโรค เป็นต้น อันเป็นส่วนแห่งสมาธิขันธ์ แสดงวิชชา ๘ มีวิปัสสนาญาณเป็นต้น มีอาสวักขญาณเป็นอันสุดท้าย อันเป็นส่วนแห่งปัญญาขันธ์ อาสวักขยญาณในที่นี้ท่านอธิบายว่า คือการรู้แจ้งในอริยสัจ ๔ เห็นทุกข์ ละสมุทัยได้ ทำให้แจ้งซึ่งนิโรธ และดำเนินตามมรรคมีองค์ ๘ อย่างครบถ้วน จนอาสวะคือกิเลสสิ้นไป (ดังกล่าวแล้วในเรื่องก่อน เช่น สามัญญผลสูตร)

       พระอานนท์ได้กล่าวถึงอานิสงค์ของการสมบูรณ์ด้วยศีล ไว้ว่า ภิกษุผู้สมบูรณ์ด้วยศีลเช่นนี้  ย่อมไม่ประสบภัยในที่ไหน ๆ เธอย่อมได้รับความสุขอันปราศจากโทษภายในตน  เหมือนกษัตริย์ผู้ได้รับมูรธาภิเษกแล้วกำจัดราชศัตรูได้แล้ว  ย่อมไม่ต้องระแวงภัยในที่ไหน ๆ เสวยสุขในราชสมบัติด้วยความปลอดโปร่งพระทัย แต่ภิกษุแม้สมบูรณ์ด้วยศีลแล้วก็ยังมีกรณียกิจอื่นอันควรทำให้ยิ่งขึ้นไปอีก  นั่นคือสมาธิ

       ท่านได้พรรณนาความสุขในสมาธิระดับฌานที่ ๓ และความผ่องแผ้วขาวสะอาดของจิตในสมาธิระดับฌานที่ ๔ ไว้ว่า ภิกษุมีอุเบกขา มีสติสัมปชัญญะ  เสวยสุขด้วยนามกาย (คือ จิต) เพราะปีติสิ้นไป บรรลุฌานที่ ๓ ที่พระอริยเจ้าทั้งหลายสรรเสริญว่า ผู้ได้ฌานนี้ (ฌาน ๓) เป็นผู้มีอุเบกขา มีสติ อยู่เป็นสุข กายของเธอย่อมชุ่มชื่นเอิบอิ่ม ซาบซ่านด้วยสุขอันปราศจากปีติ ไม่มีเอกเทศใด ๆ แห่งกายของเธอทั่วทั้งตัวที่สุขอันปราศจากปีติจะไม่ถูกต้อง  เปรียบเหมือนบัวที่ยังจมอยู่ในน้ำไม่มีส่วนใดที่ไม่ถูกน้ำ มันแช่อยู่ในน้ำ กายและใจของภิกษุผู้ได้ฌานที่ ๓ ก็เช่นเดียวกัน เอิบอิ่มอยู่ด้วยความสุข

       เมื่อถึงฌานที่ ๔ เธอไม่มีทุกข์ไม่มีสุข มีแต่อุเบกขาและสติอันบริสุทธิ์อยู่ จิตของเธอบริสุทธิ์ขาวผ่องเปรียบเหมือนบุคคลนั่งคลุมผ้าขาวตั้งแต่ศีรษะจรดเท้า  ขาวโพลนหมดทั้งตัว  ไม่มีส่วนใดของกายที่ผ้าขาวจะไม่ถูกต้อง  ภิกษุแม้จะสมบูรณ์ด้วยสมาธิเช่นนี้ ก็ยังมีกิจอื่นที่จะต้องทำให้ยิ่งไปกว่านี้

       สุภมาณพสรรเสริญว่า สีลขันธ์และสมาธิขันธ์อันบริบูรณ์เช่นนี้มีอยู่ในพระอานนท์  เขาไม่เคยเห็นสีลขันธ์และสมาธิขันธ์อันบริบูรณ์เช่นนี้ในสมณพราหมณ์เหล่าอื่นนอกจากพระพุทธศาสนานี้เลย ถ้าสมณพราหมณ์เหล่าอื่นพึงสมบูรณ์ด้วยศีลขันธ์และสมาธิขันธ์เพียงเท่านี้ เขาก็พึงคิดว่า เขาได้บรรลุถึงคุณแห่งความเป็นสมณะเรียบร้อยแล้ว  ไม่ขวนขวายให้ยิ่งขึ้นไป แต่ท่านพระอานนท์กล่าวว่า ยังมีกิจอื่นที่จะต้องทำให้ยิ่งขึ้นไปกว่านี้

       พระอานนท์ได้กล่าวถึงคุณของปัญญาขันธ์อันประเสริฐว่า  เมื่อจิตเป็นสมาธิ บริสุทธิ์ ผ่องแผ้ว ปราศจากอุปกิเลส ควรแก่การงาน ตั้งมั่นไม่หวั่นไหวเช่นนี้แล้ว ภิกษุย่อมน้อมจิตไปเพื่อความสิ้นอาสวะ (กิเลส) ย่อมรู้ชัดตามความเป็นจริงว่า นี้ทุกข์ นี้สมุทัย นี้นิโรธ นี้มรรค จิตของเธอย่อมหลุดพ้นจากอาสวะทั้งที่เป็นส่วนกาม ส่วนภพ และส่วนอวิชชา เมื่อจิตหลุดพ้นย่อมมีญาณรู้ว่าหลุดพ้นแล้ว ความเกิดสิ้นแล้ว จบพรหมจรรย์ (ระบอบการทำความดี) แล้ว ไม่มีกิจอื่นที่จะต้องทำเพื่อเป็นอย่างนี้อีก  เปรียบเหมือนสระน้ำบนยอดเขาสะอาดไม่ขุ่นมัว บุคคลผู้มีตาดียืนอยู่ที่ขอบสระ  ย่อมสามารถมองเห็น หอย กรวด ทราย และปลาในน้ำนั้นได้อย่างดี ภิกษุนั้นก็เช่นเดียวกัน ย่อมเห็นสิ่งต่าง ๆ ตามความเป็นจริง ด้วยอานุภาพแห่งปัญญานั้น

       ปัญญาขันธ์อันประเสริฐนี่แล พระผู้มีพระภาคทรงสรรเสริญทรงสั่งสอนประชาชนให้ดำรงอยู่ และในพระศาสนานี้ไม่มีกรณียกิจอื่นใดอันจะต้องทำยิ่งไปกว่านี้อีก แปลว่าปัญญาเป็นคุณธรรมอันสูงสุดเพื่อวิมุตติ คือความหลุดพ้นจากกิเลสทั้งปวง

       สุภมาณพสรรเสริญพระอานนท์ว่า  ปัญญาอันบริบูรณ์ที่มีอยู่ในพระอานนท์นั้น เขาไม่เคยเห็นมีในสมณพราหมณ์เหล่าอื่นนอกพระพุทธศาสนา  และสรรเสริญว่าธรรมเทศนาของพระอานนท์แจ่มแจ้งชัดเจน เหมือนหงายของที่คว่ำ เป็นต้น เขาขอถึงพระรัตนตรัยตลอดชีวิต

       สุภสูตรนี้ มีคติน่าสนใจหลายประการ เช่น

       ๑. เด็กหนุ่ม (มาณพ) ชื่อสุภะ แสดงความสนใจพระพุทธศาสนารู้ว่าพระอานนท์เป็นผู้เคยรับใช้ใกล้ชิดพระศาสดา  จึงถามปัญหาที่เป็นประโยชน์อย่างยิ่งในการปฏิบัติว่า เมื่อพระพุทธเจ้ายังทรงพระชมน์อยู่นั้นทรงสั่งสอนอย่างไร ทรงสรรเสริญอะไร และทรงแนะนำให้ประชุมตั้งอยู่ในธรรมอะไร เป็นต้น ซึ่งเป็นคำถามที่ผู้สนใจพระพุทธศาสนาควรจะถามและนำเอาคำตอบไปใช้ในชีวิตประจำวัน

       พระอานนท์ได้นำเอาหลักสำคัญแห่งพระพุทธศาสนามาตอบ คือ ศีล สมาธิ ปัญญา แสดงศีล สมาธิ และปัญญาอย่างเต็มรูปแบบ

      ๒. คนบางพวกเมื่อรักษาศีลได้ดีแล้ว ก็พอใจอยู่เพียงเท่านั้น ไม่ขวนขวายในคุณธรรมให้ยิ่ง ๆ ขึ้นไป บางพวกทำสมาธิได้ดีแล้ว ก็พอใจอยู่เพียงเท่านั้น  ไม่ขวนขวายในคุณธรรมให้ยิ่ง ๆ ขึ้นไป พระพุทธศาสนานั้นสอนไม่ให้หยุดอยู่ในคุณธรรมเพียงขั้นศีลหรือสมาธิ  แต่สอนไปถึงปัญญารู้เห็นตามเป็นจริงเพื่อทำลายกิเลสให้หมดสิ้น ไม่ต้องเวียนว่ายตายเกิดอีก อันเป็นบ่อเกิดแห่งทุกข์ไม่มีที่สิ้นสุด พระพุทธองค์ตรัสว่า ภพแม้เพียงเล็กน้อยก็ยังเป็นทุกข์ เหมือนอุจจาระหรือปัสสาวะแม้เพียงเล็กน้อยก็มีกลิ่นเหม็น  เพราะฉะนั้น พุทธศาสนิกชนจึงไม่ควรติดอยู่เพียงขั้นศีลหรือสมาธิ

อนุโมทนาสาธุคับ

๑๑. ปาฏิหาริย์

       (ความอัศจรรย์)

        ๓ อย่าง

          คราวหนึ่ง พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่ ณ สวนมะม่วงของปาวาริกเศรษฐี เมืองนาลันทา บุตรของคหบดีคนหนึ่งชื่อ เกวัฏฏะ เข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาค ขอให้ทรงชี้ภิกษุสักรูปหนึ่งเพื่อแสดงอิทธิปาฏิหาริย์ (การแสดงฤทธิ์ต่าง ๆ) เพื่อประชาชนขาวนาลันทาจะได้เลื่อมใสพระผู้มีพระภาคมากขึ้น

         พระพุทธองค์ตรัสว่า เรามิได้เคยแสดงธรรมเป็นทำนองชักชวนภิกษุทั้งหลายให้แสดงอิทธิปาฏิหาริย์แด่คฤหัสถ์ แต่เกวัฏฏะก็ยังคงกราบทูลเช่นนั้นอีก ๒ ครั้ง อ้างว่าเพื่อประชาชนชาวนาลันทาซึ่งเลื่อมใสพระผู้มีพระภาคมากอยู่แล้วจะได้เลื่อมใสมากขึ้น  มิได้จำกัดว่าพระพุทธองค์จะต้องทรงแสดงเอง  เพียงแต่ขอให้ภิกษุรูปใดรูปหนึ่งแสดงเท่านั้น