สมเด็จองค์ปฐม ทรงตรัสสอนไว้ มีความสำคัญดังนี้

๑.อะไรที่ทำแล้วเป็นทุกข์ จงอย่าทำ การจะทำอะไรก็ให้ทำไปเถิด เอาความถูกต้อง และเอาความสบายใจเป็นสำคัญ ทั้งนี้จักต้องไม่ขัดต่อศีล-สมาธิ-ปัญญาด้วย หากทำอะไรแล้วเกิดความทุกข์ใจ อึดอัดขัดข้อง จงอย่าทำ เพราะนั่นจักทำให้ขาดทุน ไม่ได้ผลดีในการปฏิบัติธรรมด้วย เรื่องของใจจึงเป็นสิ่งสำคัญ ระวังอย่าให้กิเลสมาฟอกจิตจนทำให้ไม่สบายใจ

๒. จงหาความจริงที่กายเรา และจิตเราเท่านั้น พยายามอย่าไปยุ่งกับกายผู้อื่น และจิตผู้อื่นให้ดูร่างกายเข้าไว้ จักมีประโยชน์ที่เห็นโทษของความไม่เที่ยงของร่างกาย ซึ่งมีความเสื่อมไปเป็นธรมดาทุกวัน ทุกๆ ขณะจิตร่างกายก็เสื่อมลงไปทุกที ดังนั้น จงเตือนจิตตนเองเข้าไว้ว่า จงอย่าประมาท สิ่งใดเป็นความชั่ว เลี่ยงได้ก็ควรเลี่ยง เลือกทำเอาแต่ความดี ใคร่ครวญเสียก่อนจึงค่อยทำเป็นสิ่งที่ดี

๓. การตั้งอารมณ์เป็นสิ่งสำคัญ ทำใจให้รุ่งเรืองเฟื่องฟูเข้าไว้ จิตจักมีความผ่องใส จงอย่าทำใจให้แฟบ-ท้อแท้-หดหู่-ขาดความสดชื่น และจงรักษากำลังใจให้เป็นสุขเข้าไว้ด้วยการยอมรับกฎของธรรมดา มีอะไรเกิดขึ้นก็ให้ลงธรรมดาเสียให้หมด

๔. บารมี ๑๐ เป็นของสำคัญ รักษากำลังใจไว้ให้ดี อะไรจักเกิดขึ้น ก็ให้ถือว่าเป็นกฎของกรรม ไม่มีใครสามารถที่จักหลีกเลี่ยงกฎของกรรมไปได้ ทุกอย่างให้ลงธรรมดาให้หมด เอาจิตตั้งมั่นให้อยู่กับพระนิพพานเข้าไว้ จงอย่าประมาทในชีวิต ทำอะไรให้คิดหน้าคิดหลังเข้าไว้บ้าง

๕. ให้ยอมรับนับถือกฎของธรรมดาดูร่างกายที่มันไม่เที่ยงเข้าไว้ จักเห็นความแปรปรวนของร่างกายอยู่เป็นปกติ จงอย่ากลัวความไม่เที่ยงของร่างกาย ให้ยอมรับนับถือกฎของธรรมดา คือความไม่เที่ยงของร่างกาย แล้วใจจักเป็นสุข การอยู่ในโลกเราไม่สามารถจักอยู่คนเดียวได้ โลกเขาอยู่กันด้วยสังคม ให้ระมัดระวังตัวให้ดี จักมีอะไรเกิดขึ้นก็ให้ถือว่าเป็นกฎของกรรม อย่าไปต่อล้อต่อเถียงกับใครปล่อยวางให้จิตมีอารมณ์สบาย ๆ นั่นแหละเป็นการวัดผลของการปฏิบัติของใจเราเอง

๖. เห็นทุกข์ จึงจักพ้นทุกข์ได้ ไม่มีจุดใดในโลกนี้ที่มันไม่ทุกข์ ดังนั้นจงอย่ากังวลใจ ก่อนจักหลับจงสำรวมจิตให้เห็นสภาวะของจิตตามความเป็นจริง จักเห็นความฟุ้งซ่านของจิต-เห็นความไม่เที่ยงของจิต-เห็นทุกสิ่งทุกอย่างที่ปรากฎแก่จิต แล้วให้เห็นหนทางแก้ไขจิต ด้วยกรรมฐานแก้จริตด้วย

๗. คนผิดคนถูกไม่มี มีแต่มาตามกรรม แล้วก็ไปตามกรรมเท่านั้น คิดให้ได้-คิดให้ตก เห็นตามความเป็นจริง จิตก็จักสบายไม่เดือดร้อนไปด้วยกรณีใดๆ ทั้งปวง ดังนั้นอาการไม่ดิ้นรน ไม่เดือดร้อนไปกับกรณีใดๆ ทั้งปวง จัดว่าเป็นของดีให้รักษากำลังใจจุดนี้เอาไว้ว่า จิตเราจักไม่เดือดร้อนกับเรื่องของใครทั้งหมด จักเป็นหรือจักตาย ก็ไม่เดือดร้อนปล่อยวางภาระที่จักต้องไปรับผิดชอบกับเรื่องคนอื่นเขาเสีย ให้เห็นเป็นปกติธรรมของโลก มันเป็นของมันอยู่อย่างนั้นเอง จิตที่มีความร้อนระงับได้แล้ว เป็นจิตที่เข้าถึงพระนิพพานได้โดยง่าย

๘. จงอย่างยุ่งกับปฏิปทาของผู้อื่น ทำใจให้สบาย อย่าไปกังวลใจกับใครทั้งปวง ปล่อยวาง ปฏิปทาของใครก็ของมันคิดถูกก็เรื่องของเขา คิดผิดก็เรื่องของเขา จงรักษาใจของตนเองให้เห็นถูกโดยธรรมอยู่เสมอ

๙.โลกพร่องอยู่เป็นนิจ เพราะตกเป็นทาสของตัณหา จงอย่าวุ่นวาย ทำใจให้เห็นธรรมดาของโลกเข้าไว้ โลกนี้วุ่นวายอยู่เป็นนิจ แต่จิตใจอย่าไปวุ่นวายกับโลก ไม่มีอะไรเที่ยงแท้แน่นอนในโลกนี้ มีแต่วุ่นวายด้วยตัณหา ๓ ประการทั้งสิ้น เห็นโลกจงรู้โลก ศึกษาโลก แล้วหวนกลับมาแก้ไขที่จิตใจ อย่าไปแก้โลก โลกนี้แก้ไขอะไรไม่ได้ มันเป็นของมันอยู่อย่างนั้นเอง

๑๐. ธรรมภายนอกแก้ไขไม่ได้ ให้แก้ที่ใจตนเองเป็นธรรมภายใน ทำใจให้สบาย เหตุการณ์ใดๆ จักเกิดก็ไม่สามารถจักทำอะไรกับจิตใจที่สบายได้ การรักษาจิตใจให้สบาย จักต้องมีปัญญา พิจารณาทุกอย่างตามความเป็นจริง ใจที่ยอมรับความเป็นจริงก็มีความสบาย คนที่มีความสบายใจ จึงเป็นผู้เข้าถึงพระนิพพานได้โดยง่าย

๑๑. อย่าเที่ยวแบกทุกข์ของผู้อื่น เรื่องของใครก็เรื่องของใคร จงอย่าเอาภาระของคนอื่นมาไว้ในใจ ปล่อยวางมันไปเสีย จิตจักมีความสุขไม่วุ่นวายกับใครทั้งสิ้น ค่อยๆ ทำไป อย่าเร่งรัด

๑๒. อย่าทำร้ายจิตตนเอง-อย่าเผาจิตตนเอง อย่าทำกำลังใจให้อ่อนแอ จงคิดว่าไม่มีประโยชน์อะไรที่จักทำใจให้ห่อเหี่ยว-ท้อแท้ จิตไม่เป็นสุข เป็นโทษมากกว่าเป็นคุณ เมื่อเห็นดังนั้นแล้ว จักต้องทำกำลังใจให้เข้มแข็ง ไม่ท้อแท้ อ่อนแอ กระทบกับสิ่งใด ให้รู้ว่านั่นเป็นเรื่องธรรมดาเป็นเรื่องที่แก้ไขอะไรไม่ได้ ในเมื่อเหตุมันเป็นของมันอยู่อย่างนั้นเอง จักต้องไปเดือดร้อนใจไปทำไมกันเล่า ให้รู้จักใช้ปัญญาคิดตามความเป็นจริง และต้องตัดให้รอบคอบด้วย

๑๓. จงอย่าตีตนไปก่อนไข้ ให้มองปัญหาแต่ในปัจจุบันเท่านั้นเป็นพอเรื่องอะไรที่ยังมาไม่ถึง ก็จงอย่าตีตนไปก่อนไข้ แม้กระนั้นก็จงอย่าประมาท พึงเตรียมการสิ่งใดก็ให้ครุ่นคิดอย่างรอบคอบเสียก่อน

๑๔. ทุกข์ของกายห้ามฝืน ในเมื่อเห็นว่าร่างกายมันไปไม่ไหวก็ต้องปล่อยวางในทุกสิ่งทุกอย่าง เอาจิตมาเกาะแต่พระนิพพานจุดเดียวเท่านั้นเป็นพอพิจารณาเพียงว่าจักไม่ประมาทในความตาย เพราะคน-สัตว์ เกิดมาเท่าไหร่ตายหมดเท่านั้น ไม่มีใครหนีความตายไปได้ และทุกๆ ขณะจิตสามารถตายได้เสมอ

รวบรวมโดย พล.ต.ท. นพ. สมศักดิ์ สืบสงวน

.......................................

ข้อมูลจาก
หนังสือ ธรรมนำไปสู่ความหลุดพ้นเล่ม ๑๕ พระพุทธเจ้าองค์ปฐม รวบรวมโดย พล.ต.ท. นพ. สมศักดิ์ สืบสงวน พระธรรมตอนนี้อยู่ในพระธรรมที่ทรงตรัสสอนไว้ในเดือนธันวาคม ๒๕๔๕

ที่มา : http://aranyawasee.igetweb.com/index.php?mo=3&art=41929973